Thứ Tư, 14 tháng 9, 2011

LÁ VÀ CỎ TRONG THƠ LÊ KHÁNH MAI

(Đc tp thơ “Gic mơ hái t cơn giông”
c
a Nhà thơ Lê Khánh Mai, NXB Hi Nhà văn, 2008)

NGUY
N KHC PHƯỚC

Khi mùa thu đ
ến, hình nh nhng chiếc lá vàng bay tơi t gia bão giông hay trôi vô đnh trong mưa lũ thường khiến người ta liên tưởng ngay đến kiếp phù du ngn ngi ca đi người. Cũng vi cm nhn v l vô thường ca cõi nhân sinh, nhưng trong thơ Lê Khánh Mai hu như không có bóng dáng mt chiếc lá vàng, mà là nhng chiếc lá xanh đến hết mình hoc rng xung bt thường khi đang tràn đy nha sng. “Đi người như chiếc lá”, điu này Lê Khánh Mai không phi là người nói đu tiên. T xưa đến nay, Vit Nam và trên thế gii nhiu người đã nói, hơn na tng có nhng nhà văn, nhà thơ ni tiếng bi tác phm viết v lá. Vy mà nhng chiếc lá xanh nh nhoi, bình d trong tp thơ “Gic mơ hái t cơn giông” ca ch vn được soi ri bi mt góc nhìn mi, cách nói mi, chm vào cõi sâu cm xúc và suy tư ca người đc.


Nh
ng chiếc lá ca Lê Khánh Mai dù xut hin trong thi cnh nào cũng đu có ý nghĩa biu trưng cho đi người và phn người vì thế nó sng đng và ám nh. Đây là chiếc lá xanh hin thân cho cuc đi ngn ngi ca mt người cha: “Chiến tranh/ cha tôi không v/ chiếc lá xanh đã rng nơi cánh rng xa hút” (Gic Mơ). Nhà thơ nhn ra bn cht ca chiến tranh qua hình tượng chiếc lá xanh rng xung, như mt s hy sinh thm lng. S kết thúc đi lá, đi người trường hp này hoàn toàn không tuân theo quy lut t nhiên, nói cách khác là phi lý. Chiến tranh đã cướp đi mng sng ca con người gia tui thanh xuân tươi đp nht. Và, h ly t chiến tranh là “Cha tôi không v/ m tôi còn tr/ ghì vào đêm/ m đi qua tui xuân/ đi hết phn bc…”. Câu thơ đm bi ni đau dường như đã được nén li nhưng người đc vn còn tiếp tc suy tưởng v rt nhiu chiếc lá xanh khác đã rng xung trong nhng cánh rng chiến tranh tàn khc.

V
i mch tư duy như vy, bài thơ Lá, Lê Khánh Mai viết: ưa tay ngt chiếc lá xanh/ rưng rưng cung lá long lanh l đm/ lá như con mt khóc thm/ trách người sao n vô tâm bc tình/ du là mt kiếp phù sinh/ vn xanh vt vã hết mình thì thôi”.

Chi
ếc lá buc phi lìa cành chm dt s sng tươi xanh bi tác đng ca ngoi cnh, ca mt bàn tay “vô tâm” hay k “bc tình” nào đó. Lê Khánh Mai thu hiu ni đau ca chiếc lá “nn nhân” y qua nhng git l long lanh trên mt lá. Bài thơ không dng li thái đ phê phán hành vi thiếu nhân tính trong ng x vi thiên nhiên, gây nên cái chết tc tưởi cho lá mà nhc nh con người v vai trò ca thiên nhiên đi vi đi sng. Dù mng manh, chiếc lá cũng là mt sinh linh tng xanh vt vã, mang li v đp cho đt tri, xng đáng được nâng niu, trân trng. mt tng nghĩa khác, Câu thơ nói v mt con người đã b tước đot s sng mt cách oan ung. Lê Khánh Mai triết lun v lá cũng là nhm khng đnh thiên chc cao c ca s sng muôn loài là dâng hiến hết mình, đng thi s sng cn phi được bo v vì nó rt đáng quý.

Chi
ếc lá trong thơ Lê Khánh Mai mang thân phn con người. Nó luôn là đi tượng, là “nhân vt” gn gũi, thân thiết đ nhà thơ trao gi ni nim sâu kín. Nht là khi tâm hn rơi vào trng thái đau kh, cô đơn, tht vng, con người thường dn vt suy tư v l t sinh: “Có ban mai tôi như người m dy/ ngp lt ni bun, gy guc nim vui/…/ bên du thưa bướm vt v cánh mng/ s sàng mt chiếc lá xanh rơi” (Chiếc lá). Chiếc lá xanh rơi “s sàng”, ng như vô tình và thường tình, nhưng vi mt tâm trng đang “ngp lt ni bun” thì đy là mt tín hiu, mt ám th chăng? Có th nói chiếc lá đã tham gia vào gii mã nhng cm xúc vi tế trong ni tâm con người.

mt bài thơ khác, bài Bn gái thì chiếc lá li tượng trưng cho phn đàn bà: “Mang thân đàn bà phn lá/ Nào ai lường hết no tình”. Người ta vn quan nim đàn bà là phái yếu, nên chiếc lá mnh mai có v như tương đng vi h. Nhưng điu mà Lê Khánh Mai mun chia s là thân phn tình yêu ca nhng người đàn bà. Trong muôn no tình, h luôn gánh chu phn mng manh, thua thit, bt trc, như chiếc lá kia ai dám chc s ng mãi trên cành.

Có th
nói, chiếc lá luôn được Lê Khánh Mai nhìn ngm, lng nghe và nhn biết bng s nhy cm tinh tế và c nghim sinh. Đây là li th th ca người m tr vi con v chiếc lá: “Đêm khuya căn phòng gài kín ca/ M nghe rt rõ/ ngoài kia nhng chiếc lá rơi (Mt tri ca m) . Không gian là đêm ti và căn phòng nh. Đó là thế gii thu hp ca người đàn bà, nhưng mt nơi ng như cách bit vi vũ tr bao la, trái tim ch vn hướng v nhng nhng chiếc lá, nghe rõ tiếng rơi âm thm ca nó. Và, mt ngày nào đó tr v quê hương, trước khu vườn dãi du mưa nng ch nhìn thy “Lá tru không vy gió nhng bàn tay” (Tr v). Câu thơ bình d mà khi gp trang sách li người đc vn thy như hin hin nhng bàn tay xanh ngát vy gió góc vườn.

Không ch
nghe, nhìn, Lê Khánh Mai còn hiu thu “bn cht” ca lá hin thân cho nhng đc tính tt đp hin lành, cam chu, nhn nhn, hy sinh, qua đó nêu mt “tm gương” sng: “Sao không hin lành như lá/ Xanh du lòng vn không li/ Du lìa cành vì bão gió/ Lng l nhường cây cho chi” (Lá và c)

Đ
c nhng câu thơ trên, bng nhiên tôi nh đến mt bài pháp thoi ca Thin sư Thích Nht Hnh có ta đ là Thiên Thu Trong Khonh Khc trong đó có đon ông nói v lá như sau:

“Tám tháng là m
t cơ hi. Trong tám tháng đó, chiếc lá này có th đã làm ăn rt hay… Chiếc lá này đã chng kiến tri xanh mây trng, đã thu nhiếp ánh sáng mt tri, đã chế tác nha nguyên thành nha luyn, đã nuôi cây và nuôi cành…Vì vy nên nhìn vào lá là thy cây, nhìn vào cây là thy lá. Nhìn vào xác lá, chúng ta đng tưởng tt c chiếc lá đang nm trong xác này. Không! Chiếc lá này vn còn đang nm trong cây, vì sut cuc đi nó đã nuôi cây.”

“Chúng ta c
đ chiếc lá này mc đi, thành đt. Và cây có th ly cht liu b dưỡng đó đ làm nhng chiếc lá mi. Vy thì chiếc lá này có th luân hi đ thành nhng chiếc lá khác. Nhưng nó có th không luân hi thành lá mà luân hi thành cây; nó có th không luân hi vào cây này mà luân hi vào cây khác.”
“Chúng ta không khác gì chi
ếc lá.”

Thi
n sư đã nói quá đ v chiếc lá, tôi không dám bàn thêm.

Trong truy
n ngn Chiếc Lá Cui Cùng (The Last Leaf) ca O.Henry, Johnsy, mt nhân vt n đang thp t nht sinh trên giường bnh đã gn s phn mình vào mt chiếc lá cui cùng trên mt dây leo bên tường nhà hàng xóm vào nhng ngày cui thu. “Nó s rng hôm nay và mình s chết cùng vi nó”. Johnsy đã vn s mnh ca mình vào chiếc lá mt cách tuyt vng. Lê Khánh Mai cũng xem cuc đi như chiếc lá, nhưng khác vi Johnsy, ch có thái đ bình tâm ca mt người đã chng ng. Ch biết s có mt ngày mình hóa thành chiếc lá thnh thơi th mình trôi theo dòng sông đ được tan biến vào đi dương, hòa nhp vào vũ tr mà không h tuyt vng, không h s hãi.

“Này sông/ v
đâu vi vã/ b ta đng li bên tri/ đi ta hóa thành chiếc lá/ theo dòng ra b rong chơi” (Hi).

N
ếu như hình nh lá trong thơ Lê Khánh Mai tượng trưng cho s mong manh, biến o, vô thường thì ngược li hình nh c trong thơ ch mang mt sc sng mãnh lit. Nó gn gũi, thường hng, mà vĩnh cu, mc dù c cũng ch là lá mà thôi.

“L
i nh ra cánh đng/ vn vít c di/ nhành non vươn m mm/ như ngón tay con gái” (Cánh Đng Xuân).

Nhà th
ơ giao hòa vi c trong tình cm du dàng, thân thương. Đi trong li nh mà cm nhn được tình yêu ca c, ca thiên nhiên tri đt giành cho mình. Loài cây vn nh bé thp thi này hu như không băn khoăn vi thân phn b lãng quên. C hn nhiên, đơn sơ và hu ích. Điu đó phi chăng đã khiến con người t hi mình:

“Sao không đ
ơn sơ như c/ âm thm góc rung b đê/ dâng tm thm nhung mm mi/ bước chân hôm sm đi v (Lá Và C).

D
ường như bt c đâu c cũng sinh sôi, bt dit. Người ta có th dm đp, dày xéo nhưng ri c vn xanh tươi, khn sc mnh nào có th tàn phá. Theo nghĩa đó, c tượng trưng cho phm cht ca đi đa s người lao đng, đc bit là người nông dân chân lm tay bùn, vi cuc sng bình d nhưng bn b, đy sc vươn dy. Không leo cao nên không ngã đau. Không chy theo hư danh nên không tht vng. Thi nhân xưa tng ca ngi “Khi bão mi hay rng c cng” (Nguyn Trãi). Còn Lê Khánh Mai thì tôn vinh loài c lên hàng “đo đc cao vi”:

“Ph
i kiếm tìm đâu xa l/ thiên nhiên đo đc cao vi/ khi tôi rp mình trước c/ nhn ra ý nghĩa làm người” (Lá và c).

Đây là s
t ng v l sng. Hc cách sng ca loài c. Cúi rp trước c, nâng cuc bình d đ yêu thương và thu hiu mt chân lý gin đơn: được sng làm người tht hnh phúc biết bao.

Đi
u cui cùng mà tôi mun nói và cũng là điu bt ng tôi gp trong thơ Khánh Mai, đó là, hình tượng c được ch biu đt cho mt nhân cách thơ. Ch viết:

câu th
ơ nước chy bèo trôi
v
n nghiêng v phía phn đi kh đau
dù không nên h
t mùa sau
xin làm h
ương c đng màu thi gian.

(H
ương c)

Thi sĩ muôn đ
i vn mang trong mình khát vng thi ca, mong uc ký thác tiếng nói trái tim thành thc nht cho muôn sau. Lê Khánh Mai tng thú nhn: “Tình yêu tôi ngát hương c mt, c gà/ Nhng cng c xanh tái sinh t bùn đt” (Tôi sinh ra t bùn). Ch nht quán mt quan nim ngh thut: thơ phi nghiêng v phía phn đi kh đau. Và Lê Khánh Mai tâm nim thơ mình s là hương c, mt th hương đng, làm nên t bùn đt, cn lao mà đng mãi vi thi gian.

Đà N
ng, tháng 8 năm 2011
N.K.P

Không có nhận xét nào: