Arthur Schopenhauer - VỀ GIÁO DỤC

  

Arthur Schopenhauer

VỀ GIÁO DỤC

 

Dẫn nhập

 

Arthur Schopenhauer (1788–1860) — nhà triết học Đức nổi tiếng với tư tưởng bi quan và trực giác sâu sắc về bản chất con người — từng nói:

 

 “Không phải tri thức làm con người khôn ngoan, mà là cách anh ta dùng nó.”

 

Trong tiểu luận “Về Giáo Dục”, Schopenhauer bàn về điều mà ông coi là căn bệnh lâu đời của nền giáo dục nhân loại: dạy người ta bằng khái niệm trước khi họ thực sự biết quan sát. Ông chỉ ra rằng, phần lớn sai lầm của nhân loại bắt nguồn từ việc học sai thứ tự — ý niệm có trước kinh nghiệm, thay vì ngược lại.

 

I. Bản chất của trí tuệ và hai con đường học hỏi

 

Theo Schopenhauer, trí tuệ con người hình thành bằng cách rút ra khái niệm từ quan sát thực tế. Nói cách khác, kinh nghiệm đến trước, ý niệm đến sau. Khi một người học từ đời sống thật, họ biết rõ mỗi ý niệm bắt nguồn từ đâu, gắn liền với trải nghiệm nào; vì thế, họ hiểu đúng bản chất sự vật và hành xử sáng suốt.

Đó là giáo dục tự nhiên – con người học bằng mắt, tai, và chính trải nghiệm của mình.

 

Trái lại, giáo dục nhân tạo lại đi theo hướng ngược lại: người học được nhồi nhét khái niệm, lý thuyết và lời dạy của người khác trước khi thực sự quan sát thế giới. Khi ấy, nền tảng của hiểu biết – tức trải nghiệm trực tiếp – lại đến sau. Hậu quả là người học hiểu sai, phán đoán sai và hành động sai.

 

 “Giáo dục sai khiến con người nhìn đời bằng con mắt của kẻ khác.” —A. Schopenhauer

 

-

 

II. Sự méo mó trí tuệ trong giáo dục hiện đại

 

Bởi học sai trình tự, nhiều người trẻ sau khi rời trường lại mang trong mình những quan điểm vừa non nớt, vừa méo mó.

Họ học cách nói, nhưng không học cách hiểu. Đầu óc họ chứa đầy khái niệm vay mượn mà họ cố gắng áp dụng, thường là sai.

 

Schopenhauer ví điều đó như việc “đặt xe trước con ngựa”: người học bắt đầu bằng ý niệm thay vì quan sát. Giáo dục hiện đại khiến con người thuộc nhiều mà hiểu ít, và tệ hơn, không biết rằng mình chưa hiểu.

 

Hậu quả là, đến khi trưởng thành, con người phải mất rất nhiều năm — thậm chí cả đời — để sửa lại những sai lầm hình thành từ tuổi đi học. Và nhiều người không bao giờ sửa được nữa.

 

---

 

III. Giáo dục phải bắt đầu đúng hướng

 

Điều cốt yếu trong giáo dục, theo Schopenhauer, là tuân theo trật tự tự nhiên của tri thức:

 

-Quan sát trước, ý niệm sau;

-Hiểu cái cụ thể trước, rồi mới khái quát cái trừu tượng.

 

Nếu đi ngược lại, người học sẽ sống với những khái niệm mơ hồ, dần dần biến thành cái nhìn sai lệch về thế giới. Ông nhận xét:

 

“Phần lớn nhân loại sống bằng những ý niệm sai lệch mà họ chỉ nhận ra khi đã quá muộn.”

 

Trẻ em cần được học bằng trải nghiệm thật, không phải lời nói trống rỗng. Khi chúng chỉ học thuộc lời, chúng trở thành người giỏi nhắc lại, chứ không phải người biết hiểu.

 

 

V. Quan sát trước – Ý niệm sau

 

Schopenhauer cho rằng giáo dục tự nhiên khởi đầu từ thực tế, còn giáo dục sai lầm khởi đầu từ lý thuyết.

 

“Dạy một đứa trẻ lý thuyết trước khi nó tự quan sát chẳng khác nào đứa bé sinh ra với chân ra trước đầu.”

 

Trẻ cần thời gian quan sát, tự rút ra kết luận rồi mới hình thành khái niệm. Con đường này chậm nhưng bền vững, giúp trẻ **thấy thực tại như nó vốn có**, thay vì như người khác bảo rằng nó phải thế.

 

Ngược lại, khi ý niệm có sẵn mâu thuẫn với thực tế, con người có xu hướng **bảo vệ ý niệm và phủ nhận thực tế**. Từ đó, họ sống trong định kiến, ảo tưởng và cố chấp — mà tưởng rằng đó là “chân lý”.

 

V. Giáo dục tự nhiên: ít nhưng đúng

 

Nền giáo dục tự nhiên không nhồi nhét kiến thức, mà giúp trẻ tự rút ý niệm từ quan sát.

Khi ấy, trẻ có thể biết ít hơn, nhưng hiểu sâu hơn. Trẻ học cách tự đánh giá, thay vì vay mượn thước đo của người khác.

 

“Tốt hơn là biết ít nhưng thật, còn hơn biết nhiều mà sai.” — A. Schopenhauer

 

Trẻ cần quan sát đời sống thật — con người, thiên nhiên, lao động, xã hội — chứ không chỉ qua sách hay lời kể. Nếu không, chúng sẽ hình thành ảo tưởng về thế giới và suốt đời cố gắng uốn nắn hiện thực theo những ảo tưởng đó.

 

Triết gia Hy Lạp cổ Antisthenes từng nói:

“Môn học cần thiết nhất là học cách quên đi những điều sai lầm.”

 Schopenhauer xem câu ấy là lời nhắc nền tảng của mọi nền giáo dục đúng đắn.

 

VI. Đừng dạy trẻ điều khiến chúng dễ sai lầm

 

Theo ông, trước tuổi 16, trẻ không nên học triết học, tôn giáo hay các lý thuyết về cuộc sống. Khi khả năng phán đoán còn non, những quan điểm trừu tượng sẽ dễ trở thành định kiến cố hữu.

 

Tuổi nhỏ thích hợp với những gì chính xác và ít gây nhầm lẫn như toán học, ngôn ngữ, khoa học tự nhiên, lịch sử – những môn rèn tư duy, không gieo định kiến.

 

Tuổi thơ là thời gian thu thập dữ kiện, chưa phải lúc tổng kết hay phán xét. Năng lực phán đoán chỉ nên phát triển khi con người có đủ trải nghiệm thật.

 

VII. Rèn luyện trí nhớ đúng cách

 

Tuổi trẻ có trí nhớ mạnh nhất, nên việc học cần **chọn lọc kỹ lưỡng**.

Những gì học sâu ở giai đoạn này sẽ in mãi trong tâm trí, vì thế chỉ nên học điều tinh túy và bền vững.

Việc dạy học cần có trình tự hợp lý, giúp trẻ ghi nhớ bằng hiểu biết chứ không phải bằng lặp lại.

Thời gian học hữu hạn, nên chương trình học phải tinh gọn, loại bỏ điều vụn vặt và giữ lại cốt lõi — điều này chỉ có thể làm được khi người soạn dạy thật sự có trí tuệ và tầm nhìn xa.

 

VIII. Sự trưởng thành của tri thức

 

Một người chỉ thật sự trưởng thành trong tri thức khi ý niệm trừu tượng và kinh nghiệm thực tế hòa làm một.

 

Khi còn trẻ, chúng ta có hai nguồn hiểu biết tách biệt:

1. Những gì ta thấy và trải qua;

2. Những gì ta học từ người khác.

 

Phải đến khi đã sống, đã va chạm, hai dòng tri thức ấy mới dần hợp nhất.

Sự trưởng thành không phải ở chỗ thông minh hơn, mà là hiểu đúng hơn.

 

IX. Tri thức thực tế – khó nhất nhưng cần nhất

 

Hiểu thế giới thực là điều quan trọng nhất, nhưng cũng khó nhất.

Người ta có thể học khoa học khi còn trẻ, nhưng hiểu con người và đời sống đòi hỏi cả một đời trải nghiệm.

Schopenhauer cảnh báo rằng nhiều thanh niên bị tiểu thuyết hóa tâm trí: họ tin vào những hình ảnh lãng mạn, những con người và tình huống không thật.

Thế là họ nhìn đời bằng con mắt ảo tưởng – thay vì chỉ “chưa biết”, họ lại “biết sai”, và cái sai đó bám rễ sâu hơn nhiều.

 

Ông nhận xét gay gắt:

“Những người đọc quá nhiều tiểu thuyết không sống trong thế giới thật, mà trong giấc mơ của người khác.”

 

Đặc biệt, Schopenhauer cho rằng các cô gái trẻ dễ bị ảnh hưởng bởi những tiểu thuyết lãng mạn, khiến họ kỳ vọng phi thực tế và chuốc lấy khổ đau. Ngược lại, những người lao động ít tiếp xúc với văn chương viển vông thường thực tế và sáng suốt hơn.

 

Trong số ít những tác phẩm ít gây hại, ông đề cao Gil Blas của Le Sage, The Vicar of Wakefield của Goldsmith, một số truyện của Walter Scott, và đặc biệt là Don Quixote - cuốn tiểu thuyết châm biếm chính căn bệnh đó: học từ ảo tưởng thay vì học từ đời thật.

 

---

 

Kết luận

 

Schopenhauer không bài xích tri thức, mà chỉ cảnh báo cách con người sử dụng tri thức sai trật tự.

Giáo dục đúng đắn, theo ông, phải giúp người học quan sát bằng mắt mình, hiểu bằng trí mình, và tin vào phán đoán của chính mình.

 

“Người được giáo dục thật sự không phải là người thuộc lòng nhiều điều, mà là người biết thấy đúng.” — *A. Schopenhauer*

 

Giáo dục, nếu không dẫn con người đến trí tuệ nội tâm, thì chỉ làm họ thêm xa thực tại.

Và tri thức, nếu không bắt nguồn từ kinh nghiệm sống, thì chỉ là sự vay mượn vô nghĩa.

 

&&&

 

Arthur Schopenhauer

VỀ GIÁO DỤC

 

 

Bản chất của trí tuệ con người là: chúng ta hình thành ý niệm bằng cách rút ra, khái quát từ những quan sát thực tế. Nói cách khác, quan sát có trước, ý niệm có sau.

Nếu ai đó tự học bằng kinh nghiệm của chính mình, thì người ấy biết rõ từng ý niệm bắt nguồn từ đâu, tương ứng với quan sát nào; nhờ vậy, họ hiểu đúng bản chất của mọi việc và hành xử đúng đắn. Đó là giáo dục tự nhiên — con người học từ đời sống thật, bằng đôi mắt và trải nghiệm của chính mình.

 

Trái lại, giáo dục nhân tạo lại đi theo hướng ngược lại: người ta được nhồi nhét đầy ý niệm, lý thuyết và kiến thức vay mượn từ người khác, trước khi thực sự hiểu gì về thế giới. Những quan sát — nền tảng để hiểu biết — chỉ đến sau. Vì thế, các ý niệm ấy thường được áp dụng sai, dẫn đến nhìn sai, đánh giá sai, và đối xử sai với con người và sự vật. Kết quả là giáo dục làm lệch lạc tâm trí.

 

Vì vậy, khi bước vào đời, nhiều người trẻ — sau bao năm học hành và đọc sách — mang trong mình những quan điểm vừa ngây thơ, vừa méo mó. Lúc thì họ tỏ ra e dè, lúc lại tự phụ, vì đầu óc họ chứa đầy khái niệm mà họ cố gắng áp dụng, nhưng thường là áp dụng sai. Nói cách khác, họ đặt xe trước con ngựa: học ý niệm trước, rồi mới quan sát sau. Thay vì giúp trẻ phát triển khả năng quan sát, suy luận và tự phán đoán, giáo dục lại thường chỉ nhồi nhét cho chúng tư tưởng của người khác.

 

Hậu quả là, sau này khi đã trưởng thành, con người phải mất rất nhiều năm trải nghiệm để sửa lại những hiểu lầm đã ăn sâu từ thời đi học — và nhiều khi, các sai lầm ấy không bao giờ được sửa hết. Bởi vậy, không lạ gì khi nhiều người “học cao” lại thiếu lẽ thường — điều mà ta lại thấy dồi dào ở những người ít học nhưng sống bằng kinh nghiệm thật.

 

Giáo dục phải bắt đầu đúng hướng

 

Điều quan trọng nhất trong giáo dục là: học hiểu thế giới theo đúng thứ tự tự nhiên của tri thức. Quan sát phải đến trước, ý niệm đến sau; hiểu cái cụ thể trước rồi mới khái quát cái rộng hơn. Nếu đi ngược trật tự ấy, người học sẽ hình thành những ý niệm mơ hồ, rồi sai lệch, và cuối cùng có cái nhìn méo mó về cuộc sống. Thực tế, phần lớn chúng ta đều mang trong mình một cái nhìn sai lệch nào đó về thế giới — và chỉ khi đã lớn tuổi, thậm chí rất muộn, mới chợt nhận ra mình từng hiểu sai những điều rất đơn giản.

 

Điều này xảy ra vì trong quá trình học, ta đã bỏ sót một phần của “giáo dục tự nhiên” — học từ chính kinh nghiệm. Vì thế, việc dạy trẻ nên dựa theo con đường tự nhiên của tri thức: để chúng quan sát và hiểu thế giới dần dần, bằng chính mắt mình, thay vì nhồi nhét sớm những khái niệm chưa hiểu rõ.

 

 

Trẻ cũng cần được học từ thực tế chứ không phải từ lời nói trống rỗng. Trẻ em thường có thói quen học thuộc lời, thích “biết nói” hơn “biết hiểu”. Khi lớn lên, thói quen đó khiến chúng trở thành người chỉ giỏi nói, nhưng không thật sự hiểu điều mình nói.

 

Quan sát trước, ý niệm sau

 

Giáo dục tự nhiên bắt đầu từ trải nghiệm thực tế, còn giáo dục sai lệch bắt đầu từ lý thuyết trừu tượng. Nhồi ý niệm vào đầu một đứa trẻ trước khi nó tự quan sát chẳng khác nào “đứa bé sinh ra với chân ra trước đầu”. Khi ấy, những gì trẻ học được chỉ là định kiến sẵn có.

 

Trẻ cần có thời gian để tự mình quan sát, rồi hình thành ý niệm từ đó. Con đường ấy có thể chậm hơn, nhưng bền vững hơn, vì nó giúp trẻ hiểu thực tế như nó vốn có, thay vì bị áp đặt một “khuôn mẫu sẵn có” về thế giới.

 

Khi ý niệm có sẵn mâu thuẫn với thực tế, con người thường phản ứng bằng cách phủ nhận thực tế để bảo vệ ý niệm của mình. Vì thế, nhiều người sống cả đời trong ảo tưởng, định kiến, cố chấp và những suy nghĩ sai lầm — đến mức chúng trở thành “niềm tin cố định”. Họ chưa bao giờ tự mình rút ra kiến thức từ kinh nghiệm riêng, mà chỉ lặp lại điều người khác nói.

 

Giáo dục tự nhiên: ít nhưng đúng

 

Một nền giáo dục tự nhiên sẽ không nhồi nhét kiến thức, mà giúp trẻ hình thành ý niệm từ quan sát. Trẻ có thể biết ít hơn, nhưng hiểu sâu và đúng hơn. Nó sẽ học cách tự đánh giá sự vật bằng tiêu chuẩn riêng, chứ không vay mượn của người khác. Nhờ đó, nó tránh được hàng nghìn định kiến vô ích mà con người thường phải mất cả đời để sửa.

 

Tâm trí trẻ sẽ quen với sự rõ ràng và cẩn trọng, học cách tin vào chính phán đoán của mình, và không bị chi phối bởi thành kiến. Trẻ cần học đời sống từ thực tế thật, không phải qua sách, chuyện kể hay lời người khác.

 

Vì vậy, đừng vội đặt sách vào tay trẻ, mà hãy cho chúng quan sát, trải nghiệm, tiếp xúc với đời sống, rồi mới dẫn chúng đến việc đọc. Nếu không, đầu óc chúng sẽ đầy ảo tưởng, nhìn sai bản chất sự vật, hoặc tệ hơn — cố gắng uốn nắn thế giới theo những ảo tưởng ấy.

 

Những khái niệm sai lầm hình thành sớm sẽ phát triển thành định kiến, gây hại suốt đời. Chính vì thế mà triết gia Hy Lạp cổ Antisthenes đã nói:

 

“Môn học cần thiết nhất là học cách quên đi những điều sai lầm.”

 

Đừng dạy trẻ điều khiến chúng dễ sai lầm

 

Trước khoảng 16 tuổi, trẻ không nên học triết học, tôn giáo, hay các quan điểm tổng quát về cuộc đời, vì khả năng phán đoán khi ấy còn non nớt, dễ bị định kiến in sâu. Hãy để trẻ học những gì chính xác và ít gây nhầm lẫn như toán, ngôn ngữ, khoa học tự nhiên, lịch sử... Những môn học này phù hợp với mức độ hiểu biết của trẻ, và giúp chúng rèn luyện trí óc một cách an toàn.

 

Tuổi thơ là lúc thu thập dữ kiện, học cái cụ thể, chưa phải lúc phán xét hay tổng kết. Khả năng phán đoán chỉ nên được rèn khi con người đủ trải nghiệm. Nếu vội áp đặt định kiến sớm, khả năng ấy sẽ bị tê liệt suốt đời.

 

Rèn luyện trí nhớ đúng cách

 

Tuổi trẻ là thời kỳ trí nhớ mạnh mẽ nhất, nên cần được rèn luyện, nhưng phải chọn lọc kỹ lưỡng những gì để nhớ. Vì những gì học kỹ trong tuổi trẻ sẽ in sâu suốt đời, nên phải tận dụng giai đoạn này để học những điều tinh tuý và cần thiết nhất.

 

Hãy nhớ lại: ta còn nhớ rõ người, việc, và những trải nghiệm đầu đời ra sao — điều đó cho thấy trí nhớ tuổi nhỏ mạnh mẽ đến mức nào. Vì vậy, việc xây dựng chương trình học cần dựa trên tính bền của trí nhớ trẻ, dạy chúng theo trình tự logic và hệ thống rõ ràng.

 

Do thời gian học của tuổi trẻ có hạn, mọi kiến thức nên được chọn lọc tinh gọn, loại bỏ điều vụn vặt, chỉ giữ lại phần cốt lõi. Việc chọn lựa ấy nên do những người hiểu sâu và có tầm nhìn xa đảm trách, để đảm bảo rằng những gì trẻ học thật sự là nền tảng cho tri thức sau này.

 

Sự trưởng thành của tri thức

 

Một người chỉ thật sự trưởng thành trong tri thức khi các ý niệm trừu tượng của anh ta hoàn toàn tương ứng với những quan sát và kinh nghiệm riêng. Khi ấy, mỗi ý niệm đều dựa trên thực tế, và mỗi quan sát đều được đặt đúng vào hệ thống tư tưởng tương ứng.

 

Sự trưởng thành đó chỉ đến từ kinh nghiệm và thời gian. Khi còn trẻ, ta thường có hai loại hiểu biết tách biệt: một là cái ta thấy và trải qua; hai là cái ta học và nghe người khác nói. Phải đến khi lớn lên, hai mạch ấy mới dần dung hợp.

 

Trí tuệ trưởng thành không có nghĩa là thông minh hơn, mà là hiểu đúng hơn — khi tri thức trừu tượng và kinh nghiệm thực tế đã hòa làm một.

   

Tri thức thực tế: khó nhất nhưng cần nhất

 

Điều quan trọng nhất với người trưởng thành là hiểu đúng thế giới thực, nhưng đây cũng là điều khó nhất. Một người có thể học khoa học khi còn trẻ, nhưng hiểu con người và cuộc sống lại cần cả một đời trải nghiệm.

 

Sự hiểu biết ấy còn bị làm lệch bởi những tiểu thuyết viển vông, mô tả những con người và tình huống không tồn tại thật. Tuổi trẻ thường tin chúng, mang những hình ảnh giả tưởng đó vào tâm trí, rồi sau này nhìn đời bằng con mắt sai lệch. Thế là thay vì chỉ “chưa biết”, họ lại “biết sai” — mà cái sai ấy khó sửa gấp bội.

 

Đặc biệt, điều này xảy ra với các cô gái trẻ, khi tiểu thuyết gieo cho họ những ảo tưởng lãng mạn và những kỳ vọng không bao giờ thành hiện thực — khiến họ thất vọng và tổn thương trong đời sống thật. Ngược lại, những người lao động chân tay, không có điều kiện đọc tiểu thuyết, thường thực tế và sáng suốt hơn.

 

Trong số ít tác phẩm ít gây hại, có thể kể đến Gil Blas của Le Sage, The Vicar of Wakefield, hoặc một số tiểu thuyết của Walter Scott. Và tiêu biểu nhất, Don Quixote — chính là tác phẩm châm biếm lỗi giáo dục đó, khi con người học từ ảo tưởng thay vì từ đời thật.

 

 Dịch từ: 

https://www.gutenberg.org/files/11945/11945-h/11945-h.htm https://www.gutenberg.org/files/11945/11945-h/11945-h.htm

Nạp năng lượng cho ngày mới: 5 bữa sáng cho năng lượng bền vững (Dịch từ: nhkworldjapan.com)

 Ngày 13 tháng 8 năm 2025

Nguồn ảnh: www.pickpik.com

Tầm quan trọng của bữa sáng không chỉ dừng lại ở việc kết thúc ngày nhịn ăn. Bữa sáng rất quan trọng để khởi động quá trình trao đổi chất và tạo tiền đề cho một ngày tràn đầy năng lượng và sức khỏe tốt. Một bữa sáng được lựa chọn kỹ lưỡng sẽ cung cấp các dưỡng chất thiết yếu cho cơ thể hoạt động tốt nhất, ngăn ngừa tình trạng kiệt sức vào cuối ngày. Năm công thức dưới đây được thiết kế riêng cho một khởi đầu lành mạnh và tràn đầy năng lượng.

Đối với những người có ít thời gian vào buổi sáng, yến mạch ngâm hạnh nhân qua đêm là một lựa chọn tiện lợi và lành mạnh. Tối hôm trước, chỉ cần trộn yến mạch cán mỏng, sữa, sữa chua Hy Lạp, quế và hạnh nhân băm nhỏ. Cho hỗn hợp vào tủ lạnh và sáng hôm sau, rắc thêm trái cây tươi và hạnh nhân lên trên để tăng thêm độ sánh mịn. Hạnh nhân là một nguồn dinh dưỡng dồi dào, cung cấp vitamin E, magie và chất béo lành mạnh có lợi cho sức khỏe tim mạch và giải phóng năng lượng chậm.

Một bữa sáng nhẹ nhàng và sảng khoái là bánh pudding hạt chia quả mọng. Để chuẩn bị, hãy trộn hạt chia với sữa tùy chọn, một chút mật ong và chiết xuất vani, sau đó để lạnh qua đêm. Hạt chia sẽ nở ra tạo thành hỗn hợp sánh mịn như bánh pudding. Dùng vào sáng hôm sau, ăn kèm với các loại quả mọng tươi, xoài thái nhỏ và rắc một ít hạnh nhân nghiền. Hạt Chia giàu chất xơ, axit béo omega-3 và protein thực vật, giúp bạn cảm thấy no bụng và hỗ trợ tiêu hóa. Các loại quả mọng là nguồn cung cấp chất chống oxy hóa tuyệt vời, giúp tăng cường hệ miễn dịch.

Để có một bữa ăn ấm áp và thịnh soạn, trứng tráng rau củ với bánh mì nướng nguyên cám là một lựa chọn tuyệt vời. Đánh vài quả trứng với sữa và trộn với các loại rau theo mùa như cà chua, hành tây và ớt chuông. Nấu trứng tráng và ăn kèm với một lát bánh mì nướng nguyên cám hoặc ngũ cốc. Trứng là nguồn cung cấp protein chất lượng cao tuyệt vời và các axit amin thiết yếu, rất cần thiết cho sức khỏe cơ bắp. Kết hợp với chất xơ từ rau củ và bánh mì nướng, bữa sáng này sẽ giúp bạn no bụng và cung cấp năng lượng bền vững, hỗ trợ chức năng nhận thức suốt buổi sáng.

Liên kết nguồn:

https://nhkworldjapan.com/lifestyle/power-your-day-5-breakfasts-for-lasting-energy/

https://nhkworldjapan.com/lifestyle/power-your-day-5-breakfasts-for-lasting-energy/

Đơn thuốc của bác sĩ cho một lá gan khỏe mạnh: Tránh 3 điều này - Dịch từ: nhkworldjapan.com/

Đơn thuốc của bác sĩ cho một lá gan khỏe mạnh: 

Tránh 3 điều này

Dịch từ: https://nhkworldjapan.com/ (Liên kết bài bên dưới)

Ngày 16 tháng 9 năm 2025

 

Nguồn ảnh: www.rawpixel.com

Nếu một bác sĩ có thể kê đơn thuốc cho một lá gan khỏe mạnh, đó sẽ là đơn thuốc về chế độ ăn uống. Một bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa hàng đầu được đào tạo tại Harvard đã làm được điều đó, kê đơn tránh ba loại thực phẩm cụ thể để ngăn ngừa tình trạng gan nhiễm mỡ ngày càng gia tăng.

 

Điều đầu tiên trong đơn thuốc này là ngừng tiêu thụ đồ uống có đường . Bác sĩ cảnh báo rằng nước ngọt và nước ép trái cây giống như một liều "thuốc độc lỏng" đối với gan. Hàm lượng fructose cao trong những loại đồ uống này là nguyên nhân chính gây tích tụ mỡ trong tế bào gan, một tình trạng được gọi là bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

 

Phần thứ hai của đơn thuốc là loại bỏ thực phẩm chiên rán . Chất béo chuyển hóa và chất béo bão hòa không lành mạnh trong những thực phẩm này được biết là gây viêm và tích tụ mỡ trong gan. Bác sĩ khuyên rằng đây là một thành phần quan trọng trong đơn thuốc, đồng thời khuyến nghị các phương pháp nấu ăn lành mạnh hơn như nướng hoặc quay như một phương pháp điều trị thay thế.

 

Yếu tố cuối cùng trong chỉ định của bác sĩ là hạn chế tối đa thực phẩm siêu chế biến. Điều này bao gồm nhiều loại sản phẩm tiện lợi chứa nhiều chất béo không lành mạnh, đường bổ sung và phụ gia nhân tạo. Những thành phần này gây áp lực lớn lên gan trong quá trình giải độc và chuyển hóa, và đơn thuốc này nhằm mục đích giảm bớt gánh nặng này.

 

Thực hiện theo đơn thuốc đơn giản gồm ba phần này có thể mang lại tác động sâu sắc đến sức khỏe của bạn. Bác sĩ nhấn mạnh rằng bằng cách bổ sung chế độ ăn uống với thực phẩm nguyên chất, chưa qua chế biến và tránh ba nhóm thực phẩm được kê đơn này, bạn đang chăm sóc gan tốt nhất có thể.

 

Nguồn:

https://nhkworldjapan.com/lifestyle/a-doctors-prescription-for-a-healthy-liver-avoid-these-3-things/

Baking Soda - Theo Google Gemini

 ​

Thành phần hoá học

Thành phần hóa học của baking soda là natri bicacbonat, có công thức hóa học là NaHCO₃. Nó là một loại muối axit có tính kiềm yếu, thường tồn tại ở dạng bột mịn, màu trắng.

​

Thực phẩm chứa baking soda

​Baking soda được sử dụng rộng rãi như một phụ gia thực phẩm trong nhiều loại thực phẩm để:

​Làm bột nở: tạo độ xốp, giòn cho các loại bánh ngọt như bánh quy, bánh bông lan, bánh bao, bánh mì.

​Làm mềm thực phẩm: giúp các món hầm, ninh xương nhanh mềm hơn.

​Điều chỉnh độ pH: trung hòa axit trong một số món ăn, nước sốt.

​

Ăn bao nhiêu thì có hại?

​Baking soda an toàn khi được sử dụng với liều lượng phù hợp, nhưng nếu dùng quá nhiều có thể gây ra một số tác hại cho sức khỏe do hàm lượng natri cao, bao gồm:

​-Ngộ độc natri: Dùng quá nhiều có thể gây buồn nôn, tiêu chảy, nôn mửa, và trong trường hợp nặng có thể dẫn đến mất nước, co giật.

​-Nhiễm kiềm chuyển hóa: Dùng quá liều làm tăng nồng độ pH trong máu, gây ra các triệu chứng như yếu cơ, co giật, và ảnh hưởng đến chức năng tim mạch.

​-Tổn thương dạ dày: Khi baking soda phản ứng với axit trong dạ dày, nó tạo ra khí CO₂ gây đầy hơi, chướng bụng. Nếu tích tụ quá nhiều, nhất là sau khi ăn no, có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho dạ dày.

-​Ảnh hưởng đến thận: Thận phải làm việc nhiều hơn để đào thải lượng bicacbonat dư thừa, lâu dài có thể ảnh hưởng đến chức năng của thận.

​Hiện tại, chưa có khuyến cáo chính xác về liều lượng gây hại cụ thể cho từng cá nhân, vì nó còn tùy thuộc vào thể trạng và các yếu tố sức khỏe khác. Tuy nhiên, việc sử dụng baking soda trong nấu ăn hoặc như một loại thuốc hỗ trợ tiêu hóa (chống axit) cần tuân thủ liều lượng hợp lý và không nên lạm dụng. Nếu bạn đang có ý định sử dụng baking soda để điều trị bệnh, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ để đảm bảo an toàn.

Loại dược phẩm có chứa baking soda

​Trong các loại dược phẩm trị bệnh bao tử và trào ngược dạ dày, baking soda (natri bicacbonat) thường được sử dụng như một thành phần chính hoặc phụ để trung hòa axit dạ dày. Một số loại thuốc và chế phẩm chứa baking soda bao gồm:

​-Thuốc Nabica (Sodium Bicarbonate): Đây là một loại thuốc muối dạ dày, thành phần chính là natri bicacbonat. Thuốc có tác dụng làm giảm nhanh các triệu chứng khó tiêu, ợ hơi, ợ chua do thừa axit dạ dày. Tuy nhiên, thuốc này thường không được dùng đơn độc và không có tác dụng chữa lành tổn thương niêm mạc dạ dày.

​-Các loại thuốc hỗn hợp: Baking soda được kết hợp với các hoạt chất khác để tăng hiệu quả điều trị. Một số ví dụ bao gồm:

​*Zegerid: Thuốc này là sự kết hợp của omeprazole (một chất ức chế bơm proton, giảm sản xuất axit) và natri bicacbonat. Natri bicacbonat trong Zegerid giúp bảo vệ omeprazole khỏi bị phân hủy nhanh trong môi trường axit của dạ dày, từ đó làm tăng hiệu quả của thuốc.

*Fogicap 40: Đây là một loại thuốc bột pha uống có chứa omeprazole và natri bicacbonat, được dùng để điều trị viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày - thực quản.

*Một số loại thuốc kháng axit (antacid): Một số loại thuốc kháng axit không kê đơn cũng có thể chứa natri bicacbonat, thường kết hợp với các hoạt chất khác như nhôm hydroxit hoặc magie hydroxit để tăng tác dụng và giảm tác dụng phụ.

​

Lưu ý quan trọng:

​Việc sử dụng baking soda trực tiếp để điều trị trào ngược dạ dày tại nhà chỉ nên là giải pháp tạm thời. Không nên lạm dụng hoặc dùng trong thời gian dài vì có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng do hàm lượng natri cao.

​Đối với các loại thuốc dược phẩm có chứa natri bicacbonat, bạn cần sử dụng theo đúng chỉ định của bác sĩ về liều lượng và thời gian. Không tự ý mua và sử dụng thuốc để tránh các rủi ro không mong muốn.

 

Cholesterol - Dịch từ: Havard Health Publishing

Ngày 29 tháng 4 năm 2022

Được đánh giá bởi Mallika Marshall, MD , Biên tập viên đóng góp

 

Cholesterol (/kəˈles.tər.ɒl/ Uk,   /kəˈles.tə.rɑːl/ US) không hoàn toàn là kẻ thù của sức khỏe như người ta vẫn nghĩ, tên gọi của nó gắn liền với các cơn đau tim, đột quỵ và các loại bệnh tim mạch khác. Cơ thể chúng ta cần cholesterol, một loại lipid (tên gọi khác của chất béo) cần thiết để tạo màng tế bào, các hormone quan trọng như testosterone và estrogen, axit mật cần thiết để tiêu hóa và hấp thụ chất béo, và vitamin D.

Điều "xấu" ở cholesterol không phải là bản thân chất này - thực tế, chúng ta không thể sống thiếu nó - mà là một số loại cholesterol nhất định và lượng cholesterol trong máu mới là điều quan trọng.

Nếu bạn bị cholesterol cao, việc thay đổi chế độ ăn uống có thể giúp đưa cholesterol xuống mức lành mạnh. Tập thể dục có thể giúp tăng mức HDL ("cholesterol tốt"). Thay đổi chế độ ăn uống và thuốc men, đặc biệt là nhóm thuốc statin, có thể làm giảm đáng kể LDL ("cholesterol xấu").

Cholesterol là gì?

Cholesterol là một chất béo tự nhiên có trong cơ thể. Nó thực hiện một số chức năng quan trọng. Cholesterol cần thiết để tạo nên các thành tế bào bao quanh cơ thể và là nguyên liệu cơ bản được chuyển hóa thành một số hormone. Cơ thể bạn tự sản xuất đủ lượng cholesterol cần thiết. Bạn chỉ cần một lượng nhỏ chất béo trong chế độ ăn uống để tạo ra đủ cholesterol duy trì sức khỏe.

Chất béo và cholesterol bạn ăn vào được hấp thụ ở ruột và vận chuyển đến gan. Gan chuyển hóa chất béo thành cholesterol và giải phóng cholesterol vào máu. Có hai loại cholesterol chính: cholesterol lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) (cholesterol "xấu") và cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) (cholesterol "tốt").

Nồng độ cholesterol LDL cao có liên quan đến xơ vữa động mạch, là sự tích tụ các mảng bám mỡ giàu cholesterol trong động mạch. Điều này có thể khiến động mạch bị hẹp hoặc tắc nghẽn, làm chậm hoặc ngăn chặn dòng máu chảy đến các cơ quan quan trọng, đặc biệt là tim và não. Xơ vữa động mạch ảnh hưởng đến tim được gọi là bệnh động mạch vành, và có thể gây ra đau tim. Khi xơ vữa động mạch làm tắc nghẽn các động mạch cung cấp máu cho não, nó có thể gây ra đột quỵ.

Những người có nồng độ cholesterol HDL cao ít có khả năng mắc bệnh tim mạch. Tuy nhiên, nếu một người có cả mức HDL cao và mức cholesterol LDL cao, họ vẫn có thể cần điều trị để giảm mức LDL.

Mức cholesterol LDL mong muốn phụ thuộc vào việc người đó có mắc bệnh xơ vữa động mạch, tiểu đường hay các yếu tố nguy cơ khác của bệnh động mạch vành hay không. Ngoài mức cholesterol LDL cao và tiểu đường, các yếu tố nguy cơ của bệnh động mạch vành bao gồm:

-là nam giới trên 45 tuổi

-là phụ nữ trên 55 tuổi

-là phụ nữ mãn kinh sớm

-có tiền sử gia đình mắc bệnh động mạch vành sớm (cha hoặc anh trai dưới 55 tuổi mắc bệnh động mạch vành, hoặc mẹ hoặc chị gái dưới 65 tuổi mắc bệnh động mạch vành)

-hút thuốc lá

-bị huyết áp cao

-không có đủ cholesterol tốt (lipoprotein mật độ cao hoặc HDL).

 

Mức cholesterol bình thường là bao nhiêu?

Mức cholesterol toàn phần trong máu được xác định bởi các giá trị LDL và HDL, cũng như mức triglyceride. Thay vì nhìn vào bảng, bạn và bác sĩ nên tự quyết định mục tiêu cá nhân nào bạn nên hướng tới.

Mức cholesterol LDL lý tưởng là dưới 70 miligam trên decilit (mg/dL). Nếu bạn mắc bệnh động mạch vành, bệnh động mạch ngoại biên hoặc đã từng bị đột quỵ do xơ vữa động mạch, đây nên là mục tiêu của bạn.

Tuy nhiên, nếu bạn không mắc bệnh tim mạch và không có yếu tố nguy cơ mắc bệnh này thì mức cholesterol LDL từ 100 đến 130 mg/dL có thể chấp nhận được.

Mức cholesterol HDL của bạn cũng rất quan trọng. Những người có mức cholesterol HDL dưới 40 mg/dL có nhiều khả năng mắc xơ vữa động mạch, bệnh tim và đột quỵ hơn .

Nhìn chung, mức triglyceride dưới 150 mg/dL là mục tiêu tốt.

 

Mức cholesterol cao có gây ra triệu chứng không?

Hầu hết những người bị cholesterol cao không có triệu chứng cho đến khi xơ vữa động mạch liên quan đến cholesterol gây hẹp đáng kể các động mạch dẫn đến tim hoặc não. Hậu quả có thể là đau ngực liên quan đến tim ( đau thắt ngực ) hoặc các triệu chứng khác của bệnh động mạch vành, cũng như các triệu chứng giảm cung cấp máu lên não (cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua hoặc đột quỵ).

Cứ khoảng 500 người thì có khoảng một người mắc chứng rối loạn di truyền gọi là tăng cholesterol máu gia đình, có thể gây ra mức cholesterol cực cao (trên 300 miligam/dL). Những người mắc chứng rối loạn này có thể phát triển các nốt sần chứa đầy cholesterol (u vàng) trên nhiều gân khác nhau, đặc biệt là gân Achilles ở cẳng chân. Các mảng cholesterol cũng có thể xuất hiện trên mí mắt, nơi chúng được gọi là u vàng (xanthelasma).

 

Chế độ ăn nào tốt nhất để giảm cholesterol?

Không có sự đồng thuận nào về chế độ ăn uống tốt nhất. Chế độ ăn hiệu quả nhất để giảm cholesterol toàn phần và LDL là chế độ ăn chay. Tuy nhiên, đây không phải là một chế độ ăn dễ thực hiện.

Nhiều người ưa chuộng chế độ ăn Địa Trung Hải . Không có định nghĩa chính xác nào về những gì nên có trong chế độ ăn này. Nhìn chung, điều này có nghĩa là:

-nhận phần lớn lượng calo trong thực phẩm hàng ngày từ nguồn thực vật, đặc biệt là trái cây và rau quả, ngũ cốc, đậu, các loại hạt và hạt giống

-sử dụng dầu ô liu làm chất béo chính, thay thế các loại chất béo và dầu khác

-ăn một ít phô mai ít béo và/hoặc sữa chua mỗi ngày

-ăn cá ít nhất một vài lần một tuần

-hạn chế thực phẩm chế biến

-uống rượu ở mức độ vừa phải trừ khi có chỉ định y tế — không quá hai ly mỗi ngày đối với nam giới và một ly mỗi ngày đối với phụ nữ.

Để duy trì cân nặng mong muốn, bạn chỉ nên nạp vào lượng calo bằng lượng calo bạn đốt cháy mỗi ngày. Nếu bạn cần giảm cân, bạn cần nạp vào ít calo hơn lượng calo bạn đốt cháy.

Những người không chắc chắn về cách thực hiện chế độ ăn kiêng này có thể thấy hữu ích khi làm việc với chuyên gia chăm sóc sức khỏe như chuyên gia dinh dưỡng, bác sĩ hoặc y tá.

Ngoài việc thay đổi chế độ ăn uống, bạn nên tập thể dục cường độ vừa phải ít nhất 30 phút mỗi ngày, chẳng hạn như đi bộ nhanh.

 

Thuốc điều trị tốt nhất cho bệnh cholesterol cao là gì?

Bạn có cần dùng thuốc để giảm mức cholesterol hay không tùy thuộc vào chế độ ăn uống và nguy cơ đau tim và đột quỵ của bạn.

Có năm loại thuốc hạ cholesterol. Tuy nhiên, thuốc statin gần như luôn là lựa chọn đầu tiên để hạ cholesterol LDL.

Statin còn được gọi là chất ức chế HMG-CoA reductase. Chúng bao gồm lovastatin (Mevacor), simvastatin (Zocor), pravastatin (Pravachol), fluvastatin (Lescol), atorvastatin (Lipitor) và rosuvastatin (Crestor).

Statin ngăn chặn một loại enzyme gọi là HMG-CoA reductase, một loại enzyme cần thiết cho quá trình sản xuất cholesterol.

Statin không chỉ làm giảm lượng cholesterol LDL mà còn làm giảm nguy cơ xơ vữa động mạch (xơ vữa động mạch) và giảm nguy cơ đau tim hoặc đột quỵ.

Khi một người dùng statin không đạt được mục tiêu, bác sĩ đôi khi sẽ thêm ezetimibe. Ezetimibe ức chế sự hấp thu cholesterol từ ruột. Bản thân thuốc có tên thương mại là Zetia. Khi kết hợp với simvastatin, nó được gọi là Vytorin.

Các liệu pháp hạ cholesterol được gọi là chất ức chế PCSK9 mạnh hơn statin. Chất ức chế PCSK9 hữu ích nhất cho những người bị tăng cholesterol máu gia đình, những người có mức cholesterol cực kỳ cao.

Những người mắc bệnh động mạch vành không đạt được mục tiêu khi dùng thuốc statin liều cao hoặc không thể dung nạp statin do tác dụng phụ cũng có thể là ứng cử viên cho liệu pháp mới này.

Thuốc ức chế PCSK9 đắt hơn nhiều so với hầu hết các loại statin. Hơn nữa, chúng không có dạng viên uống mà phải dùng đường tiêm.

Các loại thuốc phổ biến nhất được kê đơn cho những người có mức triglyceride cao là:

-fibrate, bao gồm gemfibrozil (Lopid), fenofibrate (Tricor) và clofibrate (Abitrate)

-Axit béo omega-3: este ethyl axit béo omega-3 (Lovaza) dành cho người có nồng độ triglyceride rất cao. Những người có nồng độ triglyceride tăng vừa phải và nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao cũng có thể được hưởng lợi từ icosapent ethyl (Vascepa).

 

&&&

Tiến sĩ Mallika Marshall Biên tập viên đóng góp

Tiến sĩ Mallika Marshall là một nhà báo và bác sĩ từng đoạt giải Emmy, hiện là Giám đốc Y khoa tại WBZ-TV ở Boston. Là một bác sĩ hành nghề được Hội đồng Chứng nhận về cả nội khoa và nhi khoa, Marshall làm việc tại Trường Y Harvard và hành nghề tại Phòng khám Chăm sóc Khẩn cấp Chelsea của Bệnh viện Đa khoa Massachusetts (MGH) và Trung tâm Y tế Revere của MGH. Marshall hiện là Biên tập viên đóng góp cho Harvard Health Publishing (HHP), bộ phận xuất bản của Trường Y Harvard và là người dẫn chương trình các khóa học trực tuyến của HHP. Cô có gần 15 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực truyền thông, bao gồm vai trò là Người dẫn chương trình "HealthWatch" tại WBZ-TV News trong 10 năm bắt đầu từ năm 2000. Tốt nghiệp loại xuất sắc tại Đại học Harvard, Marshall nhận bằng y khoa danh dự tại Trường Y thuộc Đại học California, San Francisco (UCSF). Cô đã hoàn thành chương trình nội trú y khoa tại Harvard về nội khoa và nhi khoa. Cô là thành viên của Hội Danh dự Alpha Omega Alpha, Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ và Hiệp hội Nhà báo Da đen Quốc gia. Bà cũng từng là thành viên Hội đồng Quản trị của Quỹ Chăm sóc Khẩn cấp và Hội đồng Quản trị của Dress for Success Boston. Ngoài nhiều giải thưởng y khoa, bà còn là Phó Biên tập viên của Cẩm nang Sức khỏe Gia đình của Trường Y Harvard.

Nguồn: https://www.health.harvard.edu/topics/cholesterol

 https://www.health.harvard.edu/topics/cholesterol

Bài học về sức khỏe từ một người sống thọ - Dịch từ: telegraph.co.uk/health

Ăn ba hộp sữa chua mỗi ngày và những bí quyết khác từ người phụ nữ sống đến 117 tuổi

12 tháng 5 năm 2025

Người phụ nữ sống thọ hơn trăm tuổi này có đường ruột cực kỳ khỏe mạnh, với các tế bào trẻ hơn 17 tuổi so với tuổi thật của bà

 

 Maria Branyas Morera, một người Mỹ gốc Catalan, đã qua đời vào tháng 8 năm 2024 ở tuổi 117

 

Trong suốt 18 tháng, cho đến khi qua đời trong giấc ngủ vào năm ngoái ở tuổi 117, Maria Branyas Morera là người sống thọ nhất trên Trái Đất. Sinh ngày 4 tháng 3 năm 1907 tại San Francisco, Hoa Kỳ, trong một gia đình gốc Catalan, và định cư tại Tây Ban Nha từ năm 8 tuổi, cụ bà siêu thọ (người từ 110 tuổi trở lên) này đã trở thành tâm điểm chú ý của giới khoa học kể từ khi bà qua đời vào tháng 8 năm 2024.

 

Các nhà nghiên cứu đang tìm cách khám phá bí quyết trường thọ của Morera đã nghiên cứu hệ vi sinh vật đường ruột của bà và công bố một bài báo về những phát hiện của họ. Mặc dù kết quả vẫn chưa được bình duyệt, nhưng chúng cung cấp một cái nhìn sâu sắc thú vị về chế độ ăn uống và lối sống có thể giúp kéo dài tuổi thọ của chúng ta.

 

Phân tích gen và hệ vi sinh vật đường ruột của Morera cho thấy các tế bào trong cơ thể cô bé hoạt động như thể chúng trẻ hơn 17 tuổi so với tuổi thật. Nghiên cứu phát hiện Morera có hệ đường ruột cực kỳ khỏe mạnh, với hệ vi sinh vật được mô tả là "kháng viêm" cho thấy mức độ bifidobacterium cao - một chi vi khuẩn đường tiêu hóa, còn được gọi là hệ vi sinh vật đường ruột, cư trú trong đường tiêu hóa của chúng ta. Theo các nhà nghiên cứu, hệ vi sinh vật của cô bé "giống hệt hệ vi sinh vật của trẻ sơ sinh".

 

Trước khi qua đời, Morera chia sẻ với người phỏng vấn rằng tuổi thọ của bà là nhờ nhiều yếu tố: bà tránh rượu bia và thuốc lá, đi bộ hàng ngày, ăn nhiều trái cây và rau củ, cũng như ăn ba hộp sữa chua mỗi ngày. Bà cũng có bạn bè và gia đình bên cạnh và "tránh xa những người độc hại".

 

Tiến sĩ Megan Rossi, người sáng lập The Gut Health Doctor và là nghiên cứu viên tại Đại học King's College London, cho biết: “Là một chuyên gia dinh dưỡng, tôi thấy rất thú vị khi tìm hiểu những người sống trăm tuổi và siêu trăm tuổi ăn gì. Những nguyên tắc mà Morera tuân theo rất phù hợp với sức khỏe đường ruột tối ưu, và một trong những điều mà nghiên cứu cho thấy là sự đa dạng của hệ vi khuẩn đường ruột của bà. Hiện nay, đây được coi là một trong những dấu hiệu tốt nhất về sức khỏe đường ruột của một người.”

 

Những người có hệ vi khuẩn đường ruột đa dạng và “cân bằng” hơn dường như có nguy cơ mắc khoảng 70 bệnh mãn tính khác nhau, từ bệnh tim đến tiểu đường tuýp 2 , thấp hơn, vì mỗi loại vi khuẩn hoặc vi sinh vật đều có tác dụng khác nhau đối với cơ thể. Tiến sĩ Rossi cho biết: “Nếu bạn có nhiều loại vi khuẩn khác nhau bên trong cơ thể, về cơ bản bạn sẽ có nhiều kỹ năng hơn. Theo một nghĩa nào đó, chúng đang thực hiện nhiều công việc hơn cho bạn.”

 

Vì lý do này, các chuyên gia tin rằng sức khỏe đường ruột tốt sẽ kéo dài tuổi thọ – bằng cách bảo vệ chúng ta khỏi nhiều bệnh tật thường gặp ở tuổi già, những tình trạng có khả năng khiến chúng ta tử vong sớm.

 

Bài học về sức khỏe từ một người sống thọ

 

Khi xem xét trường hợp của Morera, điều quan trọng cần nhớ là hai điều chính. Thứ nhất, theo lời bà, bà được ban phước “may mắn và di truyền tốt”. Thứ hai, không chỉ một yếu tố mà là sự kết hợp giữa chế độ ăn uống và lối sống đã giúp bà sống đến tuổi già như vậy…

 

1. Ba hộp sữa chua một ngày

Có thể bạn sẽ dễ dàng suy luận từ điều này rằng "nếu bạn ăn ba hộp sữa chua mỗi ngày, bạn sẽ sống lâu hơn", nhưng thực tế lại phức tạp hơn thế. Hơn nữa, Tiến sĩ Rossi chỉ ra, không chỉ sữa chua mà còn rất nhiều loại thực phẩm lên men khác, bao gồm kefir, kim chi và dưa cải muối chua, đã được nghiên cứu chứng minh là có lợi cho sức khỏe đường ruột. "Chúng ta biết rằng thực phẩm lên men có liên quan đến việc tăng cường sự đa dạng vi khuẩn đường ruột", bà nói, "và một số nghiên cứu thậm chí còn cho thấy việc ăn chúng làm giảm các dấu hiệu viêm nhiễm trong cơ thể".

 

Viêm nhiễm có liên quan đến một loạt các vấn đề sức khỏe bao gồm xơ vữa động mạch (hẹp động mạch), ung thư, rối loạn chuyển hóa, bệnh động mạch vành, béo phì và bệnh phổi mãn tính. Mặc dù cần nhiều nghiên cứu hơn để hiểu rõ mối liên hệ này, các chuyên gia dinh dưỡng tin rằng việc tiêu thụ thực phẩm lên men sẽ làm giảm tình trạng viêm. Nhưng chính xác thì ăn sữa chua tốt hơn uống một ly sữa như thế nào?

 

Tiến sĩ Rossi giải thích: “Khi bạn lấy một thứ gì đó như sữa bò và thêm một số loại vi khuẩn nhất định vào đó [để làm sữa chua], những vi khuẩn này sẽ thay đổi cấu trúc của một số protein và đường trong sữa. Chúng phân hủy lactose [đường] và tạo ra axit hữu cơ, vốn có liên quan đến nhiều lợi ích sức khỏe. Chúng cũng thay đổi cấu trúc của một số protein để biến chúng thành protein hoạt tính sinh học, được cho là có lợi cho sức khỏe tim mạch. Nói cách khác, quá trình lên men tạo ra các hóa chất hoạt tính mà chúng ta không thể chỉ nhận được từ sữa bò.”

 

Trước khi bạn tìm hiểu sâu hơn về Müller Corner, cần lưu ý rằng một số loại sữa chua hiệu quả hơn những loại khác. Hãy đảm bảo bạn chọn loại sữa chua nguyên chất, không đường, có nồng độ men sống và hoạt tính cao, không chất nhũ hóa.

 

2. Chế độ ăn giàu trái cây và rau quả

Tiến sĩ Rossi cho biết: “Nếu chúng ta nhìn vào lối sống của Morera, bà ấy rất chú trọng đến chế độ ăn Địa Trung Hải . Những người có sức khỏe đường ruột tốt thường ăn nhiều nhóm thực phẩm có nguồn gốc thực vật khác nhau mà tôi gọi là 'Sáu nhóm thực phẩm tuyệt vời'. Nhóm này bao gồm ngũ cốc nguyên hạt, chẳng hạn như hạt diêm mạch, lúa mì và yến mạch; rau; trái cây; các loại hạt và hạt giống; thảo mộc và gia vị; và cuối cùng là các loại đậu - như đậu gà, đậu lăng và đậu bơ. Mỗi nhóm cung cấp cho vi khuẩn đường ruột của bạn các loại phân bón khác nhau. Đối với tôi, hai nguyên tắc chính để có sức khỏe đường ruột tối ưu là: ăn đủ Sáu nhóm thực phẩm tuyệt vời hầu hết các ngày và bổ sung thực phẩm lên men vào chế độ ăn uống của bạn.”

 

Bà nói thêm rằng việc áp dụng chế độ ăn uống thân thiện với đường ruột hơn là một lựa chọn lối sống chứ không phải là một giải pháp tức thời: "Một khi bạn đã quen, việc duy trì nó thực sự khá dễ dàng, nhưng sự thật là nếu bạn ngừng ăn nhiều loại thực vật khác nhau, hệ vi sinh vật đường ruột của bạn có thể thay đổi sau vài ngày. Vì vậy, khi chúng ta nghĩ về sức khỏe đường ruột tốt, đó là một cuộc chạy marathon, chứ không phải chạy nước rút."

 

3. Tập thể dục thường xuyên

Tập thể dục vừa phải mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe và có thể làm giảm nguy cơ mắc các bệnh nghiêm trọng như bệnh tim mạch vành, đột quỵ, tiểu đường tuýp 2 và ung thư. Nghiên cứu cũng cho thấy tập thể dục có thể tăng cường số lượng vi khuẩn có lợi trong đường ruột và tăng cường sự đa dạng của hệ vi sinh vật đường ruột, từ đó cải thiện sức khỏe đường ruột.

 

Như Tiến sĩ Rossi giải thích, hoạt động thể chất giúp cải thiện lưu lượng máu đến đường tiêu hóa và giúp chúng ta duy trì nhu động ruột đều đặn, nghĩa là thức ăn đi qua ruột được bổ sung thường xuyên. "Ruột thực chất là một cơ bắp", bà nói, "vì vậy, việc vận động có thể giúp thức ăn được bơm qua ruột và bổ sung nguồn dinh dưỡng cho các vi khuẩn, giúp chúng được ăn uống đầy đủ và no bụng".

 

4. Cắt giảm rượu

Mặc dù thỉnh thoảng chúng ta có thể thích nhâm nhi một chút, nhưng rượu được biết là làm tăng tính thấm của ruột, hay còn gọi là "rò rỉ". Một trong những vai trò của ruột là hoạt động như một người gác cổng, quyết định những gì có thể đi qua niêm mạc ruột vào hệ thống máu. "Nó hoạt động như một rào cản", Tiến sĩ Rossi giải thích. "Nhưng khi bạn uống quá nhiều rượu , rào cản đó sẽ trở nên thấm, cho phép những thứ không nên đi từ ruột vào hệ thống máu đi qua, dẫn đến phản ứng viêm. Nói cách khác, uống nhiều hơn, chẳng hạn, một ly rượu vang, có thể gây ra tình trạng viêm nhẹ trong cơ thể bạn."

 

5. Tránh xa những người 'độc hại'

Việc có những người xung quanh mà bạn không hòa hợp có thể gây căng thẳng, và Morera đã đúng khi tránh điều này, không chỉ vì sức khỏe tinh thần của cô mà còn vì sức khỏe của hệ vi sinh vật đường ruột.

 

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy sức khỏe đường ruột và sức khỏe tinh thần có mối liên hệ thông qua trục não-ruột – một mạng lưới các dây thần kinh, chất dẫn truyền hóa học và vi khuẩn tạo nên hệ vi sinh vật đường ruột của bạn – và thực phẩm bạn ăn có thể ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tinh thần. Nồng độ cortisol tăng cao, thường là hậu quả của căng thẳng mãn tính, có tác động tiêu cực đến sức khỏe đường ruột.

 

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng cortisol có thể phá vỡ hệ vi sinh vật đường ruột và làm tăng tính thấm ruột (rò rỉ ruột), có khả năng dẫn đến các vấn đề tiêu hóa. Căng thẳng cũng có thể kích hoạt chế độ "chiến đấu hay bỏ chạy" của cơ thể, về cơ bản sẽ kìm hãm chức năng tiêu hóa, ưu tiên lưu lượng máu đến các cơ quan cần thiết cho sự sống. Điều này có thể dẫn đến một loạt các triệu chứng khó chịu, từ đầy hơi đến táo bón.

 

Thậm chí có thể có trường hợp một số người thực sự độc hại khi ở gần. Rossi nói: "Ngày càng có nhiều nghiên cứu cho thấy chúng ta chia sẻ vi khuẩn với những người chúng ta tiếp xúc, bởi vì chúng ta không chỉ có hệ vi sinh vật đường ruột mà còn có hệ vi sinh vật trên da". "Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng bạn cùng nhà - ngay cả những người không phải người yêu - cũng chia sẻ vi khuẩn. Chúng ta thậm chí có thể chia sẻ vi khuẩn với những người đi cùng tàu điện ngầm hoặc xe buýt. Thật thú vị khi Morera tránh xa một số người nhất định, không chỉ vì trục não-ruột - để cô ấy không bị căng thẳng - mà còn có một giả thuyết cho rằng điều đó cũng có nghĩa là cô ấy ít có khả năng chia sẻ vi khuẩn 'xấu' từ những người độc hại đó."

 

Dịch sang tiếng Việt từ:

https://www.telegraph.co.uk/health-fitness/conditions/ageing/woman-who-live-to-117/

https://www.telegraph.co.uk/health-fitness/conditions/ageing/woman-who-live-to-117/

Viêm xương khớp - Dịch từ https://www.health.harvard.edu/

https://www.health.harvard.edu/a_to_z/osteoarthritis-a-to-z

Viêm xương khớp

Ngày 23 tháng 3 năm 2023

• Được đánh giá bởi Robert H. Shmerling, MD , Biên tập viên khoa cao cấp, Harvard Health Publishing; Thành viên Ban cố vấn biên tập, Harvard Health Publishing

 

 

Viêm xương khớp là gì?

Bên trong khớp, một mô gọi là sụn đệm khớp và ngăn các xương cọ xát vào nhau. Viêm xương khớp xảy ra khi sụn khớp bị bào mòn (phá vỡ). Các xương bắt đầu cọ xát vào nhau, gây đau và khó cử động khớp. Viêm xương khớp cũng có thể ảnh hưởng đến các xương lân cận, khiến chúng có thể bị phì đại ở một số vị trí. Những chỗ phình to này được gọi là gai xương hoặc gai xương.

Mặc dù thuật ngữ "viêm khớp" có nghĩa là viêm khớp, nhưng hầu hết những người bị thoái hóa khớp lại có rất ít tình trạng viêm ở khớp. Vì lý do này, và vì loại viêm khớp này dường như là do thoái hóa khớp liên quan đến tuổi tác, nhiều chuyên gia và chuyên gia chăm sóc sức khỏe thường gọi nó là bệnh thoái hóa khớp.

Viêm xương khớp có thể từ nhẹ đến nặng. Cơn đau liên quan đến viêm xương khớp có thể rất đáng kể và thường trở nên trầm trọng hơn khi vận động. Viêm xương khớp có thể chỉ giới hạn ở một khớp hoặc bắt đầu ở một khớp, thường là đầu gối, hông, bàn tay, bàn chân hoặc cột sống, hoặc có thể ảnh hưởng đến nhiều khớp. Nếu bàn tay bị ảnh hưởng, thường nhiều khớp ở ngón tay sẽ bị viêm.

Viêm xương khớp có lẽ không có nguyên nhân duy nhất, và đối với hầu hết mọi người, không thể xác định được nguyên nhân. Tuổi tác là một yếu tố nguy cơ hàng đầu, vì viêm xương khớp thường xảy ra khi chúng ta già đi. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy khớp không phải lúc nào cũng bị thoái hóa theo tuổi tác. Các yếu tố khác dường như cũng góp phần gây ra viêm xương khớp. Chấn thương liên quan đến thể thao hoặc các chấn thương nhỏ lặp đi lặp lại do các chuyển động lặp đi lặp lại trong công việc có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Di truyền cũng đóng một vai trò. Béo phì dường như làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm xương khớp ở đầu gối.

(Healthharvard.edu không cho tải hình xuống nên phải copy và paste)

Các yếu tố khác làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm xương khớp bao gồm:

• các đợt chảy máu lặp đi lặp lại vào khớp, như có thể xảy ra trong bệnh máu khó đông hoặc các rối loạn chảy máu khác
• các đợt gút hoặc giả gút tái phát, trong đó axit uric hoặc tinh thể canxi trong khớp gây ra các đợt viêm
• hoại tử vô mạch, tình trạng cung cấp máu cho xương gần khớp bị gián đoạn, dẫn đến hoại tử xương và cuối cùng là tổn thương khớp; hông thường bị ảnh hưởng nhiều nhất
• tình trạng viêm mãn tính (kéo dài) do bệnh thấp khớp trước đó gây ra, chẳng hạn như viêm khớp dạng thấp
• rối loạn chuyển hóa, chẳng hạn như bệnh thừa sắt, trong đó bất thường về gen dẫn đến quá nhiều sắt ở khớp và các bộ phận khác của cơ thể
• nhiễm trùng khớp.

Một giả thuyết cho rằng một số người sinh ra đã có sụn khiếm khuyết hoặc khiếm khuyết nhỏ về cách khớp nối khớp, và khi những người này già đi, sụn ở khớp của họ có nhiều khả năng bị hỏng hơn.

Phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh viêm xương khớp cao hơn nam giới một chút.

Viêm xương khớp là một trong những bệnh lý phổ biến nhất, ảnh hưởng đến khoảng 15,8 triệu người tại Hoa Kỳ. Nhiều người không nhận ra tình trạng này. Ước tính có đến một nửa số người bị viêm xương khớp không biết rằng cơn đau và tình trạng cứng khớp mà họ đang gặp phải là triệu chứng của viêm xương khớp.

Triệu chứng

Các triệu chứng của bệnh viêm xương khớp bao gồm:

• đau khớp có hoặc không có sưng, thường tệ hơn sau khi hoạt động
• tính linh hoạt hạn chế, đặc biệt là sau khi không di chuyển trong một thời gian
• các khối u xương ở cuối ngón tay, được gọi là hạch Heberden, hoặc ở khớp giữa của ngón tay, được gọi là hạch Bouchard
• cảm giác nghiến khi khớp được di chuyển
• tê hoặc ngứa ran ở cánh tay hoặc chân, có thể xảy ra nếu viêm khớp gây ra những thay đổi ở xương gây áp lực lên dây thần kinh; ví dụ, ở cổ hoặc lưng dưới.

Người bị thoái hóa khớp thường phàn nàn về cơn đau sâu, tập trung ở khớp. Thông thường, cơn đau tăng lên khi vận động khớp và giảm khi nghỉ ngơi. Tuy nhiên, khi bệnh nặng hơn, cơn đau trở nên dai dẳng hơn. Thông thường, khi cơn đau dữ dội vào ban đêm, nó sẽ ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Chẩn đoán

Bác sĩ có thể hỏi về tình trạng viêm xương khớp ở cha mẹ bạn vì bệnh viêm xương khớp dường như có yếu tố di truyền.

Bác sĩ sẽ khám bạn, tìm kiếm các dấu hiệu đau, nóng và sưng quanh khớp. Bác sĩ có thể yêu cầu chụp X-quang, nhưng tình trạng thoái hóa khớp có thể không rõ ràng ở giai đoạn đầu và nhiều người phát hiện thoái hóa khớp khi chụp X-quang mặc dù không có triệu chứng. Chuyên gia chăm sóc sức khỏe của bạn cũng có thể yêu cầu xét nghiệm máu để tìm bằng chứng về một tình trạng viêm khớp khác.

Thời gian dự kiến

Viêm xương khớp là tình trạng bệnh kéo dài và thường trở nên nặng hơn theo thời gian.

Phòng ngừa

Không có cách nào đáng tin cậy để ngăn ngừa hầu hết các trường hợp thoái hóa khớp. Tuy nhiên, bạn có thể kiểm soát một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

• duy trì cân nặng lý tưởng
• ngăn ngừa tai nạn và thương tích nghiêm trọng.

Nó cũng có thể giúp ngăn ngừa hoặc điều trị bất kỳ tình trạng nào có thể gây tổn thương khớp, chẳng hạn như bệnh thừa sắt, bệnh gút hoặc nhiễm trùng.

(Lưu lại hình thứ hai vì hính thứ nhất lưu bằng copy và dán có thể bị mất sau một thời gian ngắn)

Cách điều trị

Điều trị tập trung vào việc kiểm soát cơn đau và duy trì khả năng sử dụng khớp.

Thuốc giảm đau không kê đơn, chẳng hạn như acetaminophen (Tylenol), có thể giúp giảm đau. Thuốc kháng viêm không steroid (NSAID), chẳng hạn như ibuprofen (Advil, Motrin và các loại khác) hoặc naproxen (Aleve, Naprosyn và các loại khác) cũng có thể giúp ích. Tuy nhiên, NSAID có thể không an toàn cho những người có nguy cơ cao bị loét, bao gồm những người đã từng bị loét và người cao tuổi. Đối với những người này, các loại thuốc mới hơn được gọi là chất ức chế cyclooxygenase-2 (COX-2), chẳng hạn như celecoxib (Celebrex), có thể ít gây kích ứng dạ dày và ruột hơn nhưng vẫn có hiệu quả tương tự như các loại thuốc cũ. Các vấn đề về dạ dày, bao gồm loét, là tác dụng phụ phổ biến nhất của những loại thuốc này, nhưng vẫn còn những tác dụng phụ khác, bao gồm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về tim mạch.

Trong một số trường hợp, khi tình trạng viêm trở nên nghiêm trọng, chuyên gia chăm sóc sức khỏe có thể hút dịch khớp và tiêm corticosteroid vào khớp. Tuy nhiên, những loại thuốc này có thể gây tổn thương khớp nếu sử dụng quá liều, vì vậy chuyên gia chăm sóc sức khỏe sẽ hạn chế sử dụng.

Một phương pháp điều trị thoái hóa khớp gối khác được chấp thuận là tiêm hyaluronate. Hyaluronate là một chất tự nhiên trong khớp, có tác dụng bôi trơn. Thuốc tiêm hyaluronate là dạng tổng hợp, có thể tiêm một lần hoặc hàng tuần trong ba đến năm tuần. Một số nghiên cứu cho thấy những mũi tiêm này có hiệu quả, mặc dù một số nghiên cứu khác lại không tìm thấy lợi ích.

Các nghiên cứu cũng cho thấy một loại thực phẩm bổ sung không kê đơn có tên là glucosamine sulfate an toàn và có thể mang lại lợi ích khiêm tốn cho những người bị thoái hóa khớp gối. Tuy nhiên, không có bằng chứng thuyết phục nào cho thấy tình trạng thoái hóa khớp có thể được làm chậm hoặc ngăn chặn bằng cách điều trị bằng glucosamine. Các loại kem không kê đơn có chứa capsaicin bôi lên da vùng khớp bị đau cũng có thể giúp ích.

Chườm nóng hoặc lạnh có thể giúp giảm đau tạm thời. Bác sĩ cũng có thể tư vấn cho bạn sử dụng miếng đệm sưởi, tắm nước nóng và chườm đá để giảm bớt sự khó chịu.

Bác sĩ có thể sẽ đề nghị bạn thực hiện một số bài tập nhất định để giảm cứng khớp và cải thiện khả năng vận động khớp. Vì cân nặng dư thừa gây áp lực lên các khớp nhạy cảm, điều quan trọng là bạn phải giảm cân. Ngoài ra, nếu bạn bị thoái hóa khớp cột sống, điều quan trọng là phải duy trì tư thế tốt để phân bổ đều trọng lượng và áp lực khắp cơ thể. Các nhà vật lý trị liệu có thể hữu ích trong việc đề xuất (và giám sát) một chương trình tập luyện và các biện pháp giảm căng thẳng cho khớp.

Trong những trường hợp nghiêm trọng, tình trạng suy giảm đáng kể, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật để điều chỉnh tình trạng biến dạng ở khớp hoặc tái tạo hoặc thay thế khớp hông hoặc khớp gối.

Khi nào nên gọi cho chuyên gia

Gọi cho bác sĩ nếu bạn bị đau khớp, cảm giác nghiến ở khớp hoặc hạn chế vận động khớp.

Tiên lượng

Khi được điều trị đúng cách, các triệu chứng của thoái hóa khớp thường có thể được kiểm soát tốt. Tuy nhiên, đây là một bệnh lý mãn tính, đòi hỏi phải được chăm sóc liên tục và có thể thay đổi phương pháp điều trị theo thời gian.

Thông tin bổ sung

Quỹ Viêm khớp
https://www.arthritis.org/

Học viện Thấp khớp Hoa Kỳ
https://www.rheumatology.org/

 

Tiến sĩ Robert H. Shmerling Biên tập viên khoa cao cấp, Harvard Health Publishing; Thành viên Ban cố vấn biên tập, Harvard Health Publishing

Tiến sĩ Robert H. Shmerling là cựu trưởng khoa lâm sàng của khoa thấp khớp tại Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess (BIDMC), và hiện là thành viên của khoa y tại Trường Y Harvard. Là một bác sĩ chuyên khoa thấp khớp hành nghề hơn 30 năm, Tiến sĩ Shmerling đã tham gia vào nhiều lĩnh vực bao gồm chăm sóc bệnh nhân, giảng dạy và nghiên cứu. Lĩnh vực nghiên cứu của ông tập trung vào các nghiên cứu chẩn đoán ở bệnh nhân có triệu chứng cơ xương khớp, các bệnh thấp khớp và tự miễn. Ông đã công bố các nghiên cứu về viêm khớp nhiễm trùng, đạo đức y khoa và hiệu suất xét nghiệm chẩn đoán trong bệnh thấp khớp. Sau khi nghỉ hưu vào năm 2019, Tiến sĩ Shmerling hiện là biên tập viên cao cấp của Nhà xuất bản Harvard Health Publishing.

Twitter: @RobShmerling