NHÀ BẾP - Truyện ngắn của Lily Yulianti Farid (Indonesia) - Nguyễn Khắc Phước dịch.

Lily Yulianti Farid, còn gọi là Ly, nhà báo - nhà văn, sinh 1971 tại Makassar, tỉnh Nam Sulawesi, miền đông Indonesia.

Ly tốt nghiệp Đại học Hasanuddin, Makassar với bằng kỹ sư nông nghiệp, và bắt đầu sự nghiệp văn học của mình với tiểu thuyết vừa "Identitas" khi còn học tại trường.

Sau khi tốt nghiệp đại học, Ly làm việc cho Nhật báo Kompas (1996-2000). Năm 2001, chị đến Đại học Melbourne để lấy bằng thạc sĩ về "Giới tính và Phát triển". Năm 2010 chị đăng ký học tiến sĩ với đề tài "Giới tính và Truyền thông" cùng một trường đại học và hoàn thành vào năm 2014.

Trong thời gian học ở Úc, Ly làm việc cho Đài phát thanh Australia, Melbourne (2001-4), Đài phát thanh Nhật Bản và Đài NHK ở Tokyo (2004-8).

Truyện ngắn của Ly xuất hiện trong nhiều hợp tuyển văn học. Tuyển tập truyện ngắn đầu tiên của chị, Makkunrai, xuất bản đầu năm 2008 gồm mười một truyện dựa trên các chủ đề về giới, tham nhũng, đa thê và chính trị từ quan điểm phụ nữ, và tập tiếp theo, Maiasaura, xuất bản nửa năm sau đó.  Tập truyện thứ ba của chị có tên Family Room, được dịch sang tiếng Anh.

Lily Yulianti Farid là người khởi xướng và giám đốc của "Lễ hội nhà văn quốc tế Makassar" (MIWF) vào tháng 6, 2011 ở Makassar. Chị cũng tham dự các lễ hội của các nhà văn ở một số quốc gia như Singapore, Úc, Pháp, Hà Lan và Hồng Kông.

NHÀ BẾP

Lily Yulianti Farid (Indonesia)

Nguyễn Khắc Phước dịch.

Ruth yêu bột mì. Mẹ yêu nhà bếp. Còn tôi yêu Ruth và Mẹ. Tôi lớn lên bên cạnh cái bàn to ở nhà bếp, ngồi xem Ruth rây bột mì và trộn nhiều thứ bột nhão. Tôi tập đi bằng cách nắm váy Mẹ khi bà băm hành, luộc khoai, và thái thịt.

Mẹ tôi, một phụ nữ đẹp và vui tính, khi làm việc trong bếp thường hát những bài nhạc xưa của Frank Sinatra: Cho tôi bay đến chị Hằng, Cho tôi chơi với ngàn sao…

Trên đùi Ruth, tôi được nâng niu trên cái xà-rông luôn bốc mùi gia vị. Trên đùi Mẹ, tôi ngủ gật trên vạt váy được là rất kỹ. Đôi khi tôi đái dầm khiến Mẹ sợ hãi nhảy lên, thấy cái váy ướt và có mùi nước tiểu. Thế nhưng trong những lần như vậy, mẹ tôi có cách ứng xử đặc biệt và không bao giờ khiến tôi cảm thấy có lỗi. “Con gái mẹ giỏi lắm. Con vừa vẽ đươc mấy hòn đảo nhỏ đó nhé!” Mẹ nói.

Dỉ nhiên Ruth là người phải lau khô những hòn đảo mà tôi tạo ra trên đệm, trên váy của Mẹ, trên xà-rông của chị, và trên thảm nữa. Nhiều năm sau, khi kể cho tôi nghe về thời thơ ấu của tôi, bằng cái giọng địa phương của vùng Ambon và hài hước không kém Mẹ, chị nói: “Hồi em còn bé, em vẽ một hòn đảo giống y đảo Java!”

Cái vệt nước tiểu của tôi trông giống đảo Java rất có thể chỉ có trong trí tưởng tượng của Ruth mà thôi. Tôi thực sự nghi ngờ Ruth biết bàn đồ của đảo Java có hình thù ra sao. Nhưng nếu trí tưởng tượng của chị làm chúng tôi cười thì chẳng có lý do gì để chống đối.

Thực ra Ruth cũng có chút ám ảnh về Java bắt nguồn từ những câu chuyện hồi còn bé chị nghe mấy bà già trong làng – những phụ nữ có chồng từng phục vụ trong quân đội Hoàng gia Hà Lan Đông Ấn, mà vào thập niên 1940, suốt cuộc chiến tranh dành độc lập, họ đã theo chồng từ thành phố này đến thành phố khác khắp đảo Java. Ruth kể hồi còn bé chị đã mơ được đi xe lửa ở Java.

“Vậy sao khi rời Ambon, chị không đi Java?” tôi hỏi khi đang ở trong nhà bếp rộng rãi của gia đình tôi.

Ruth lục lại trí nhớ: “Chị thường bị say sóng và đi Java mất nhiều thời gian lắm, nên chị quyết định tốt hơn nên đến ở với chú Makassar cho gần hơn.”

Tôi lớn dần đến tuổi có thể giúp đánh bột nhão, băm hành, gọt khoai, và giúp Mẹ thực hiện đơn đặt hàng nhiều loại bánh và thực phẩm mà bà nhận được. Tôi dành nhiều thời gian cùng Ruth rây bột đến nỗi tôi yêu bột mì luôn. Hình ảnh bột qua rây và rơi xuống khiến tôi tưởng tượng tuyết rơi đâu đó trên trái đất – như tôi đã xem trong sách tranh và trên truyền hình.

“Nhìn này, Ruth, bột rơi trông như tuyết nhỉ.”

“Tuyết là gì, cô chủ nhỏ? Chị không biết.”

“Thứ này ở nước ngoài mới có. Nó trắng và mềm giống như nước đá bào.”

Rõ ràng vậy mà chị vẫn không hiểu nên chị hỏi: “Ở Java có tuyết không?”

Tuyết ở Java? Tôi cười lớn. Tôi cho rằng trong trí tưởng tượng của chị, Java là nơi tận cùng của thế giới, nơi thứ gì cũng có. Người giúp việc trung thành này, lớn lên bên bờ biển của thị xã Ambon, đã ở với gia đình chúng tôi khá lâu. Suy nghĩ của chị, cuộc sống của của chị, ngay cả cách cư xử của chị, thật đơn giản. Chị chẳng yêu gì ngoài bột mà khi rơi từ cái rây xuống bát trông như là đang nhảy múa, và hình ảnh nầy hẵn đã khiến chị nhớ lại những bãi cát trắng nơi quê nhà – thứ cát mà nhiều năm sau đó, nhuộm máu của những cuộc xung đột vì hận thù tôn giáo, tạo ra mùi hôi thối bốc lên khắp hòn đảo rợp bóng dừa.

Sau một thời gian ở với chú Makassar, Ruth tìm được một công việc đơn giản: nghề giữ em! Mẹ gặp Ruth ở bệnh viện phụ sản nơi Mẹ sinh tôi và chị đang làm cho khoa dinh dưỡng và trong nhà bếp của bệnh viện. Mẹ đề nghị chị công việc chăm sóc tôi và chị đồng ý. Và rồi, ngay cả sau khi tôi hết dùng tả và đi được, chị quyết không rời xa tôi. Mẹ cũng không muốn chị xa tôi sau cơn bão hôn nhân làm rung chuyển gia đình chúng tôi.

Vào cuối thập niên 1990, tình trạng bất ổn nổ ra ở Ambon, khi lực lượng dân quân Kitô giáo và Hồi giáo gieo rắc sự chết chóc và hủy diệt, Ruth, khi đó đã cao tuổi rồi nhưng vẫn rây bột trong nhà bếp của chúng tôi, đã khóc gào thảm thiết trước hình ảnh kinh khủng và ghê rợn về hòn đảo trên truyền hình: "Tại sao họ giết nhau? Tại sao?"

Vừa buồn vừa giận, chị dùng hết sức ném mạnh bột bánh mì và bột bánh rán xuống bàn. Càng ngày sự hủy diệt ở Ambon càng cao, bánh mì do chị làm càng mềm, càng dẻo hơn.

“Mày đang trở thành chuyên gia làm bánh mì cao su,” Mẹ bình luận đơn giản về cách biểu hiện nỗi buồn và giận của chị.

Bột bánh mì và bánh rán mà Ruth sản xuất trong nhà bếp trong khi xem những cảnh hủy diệt khủng khiếp ở Ambon trở thành loại bột dẻo nhất mà chị từng sản xuất. Nhưng đừng hỏi về mùi vị của nó! Theo trí tưởng tượng bằng vị giác của tôi, món thạch dâu tây mà chị làm có mùi thum thủm của máu làm tôi muốn lộn ruột.

*

Nhà bếp của chúng tôi trở nên bận rộn hơn bao giờ hết. Các đơn đặt hàng mỗi ngày một tăng, phần lớn đến từ các văn phòng chính phủ. Hình như họ không còn tổ chức các cuộc họp mà không có nhà nước trả tiền trước. Nhiều viên chức  đã đến để thương lượng dịch vụ ăn uống với mẹ tôi.

Những viên chức ấy thường cúi xuống thảo luận, nhìn qua lại với nhau rồi đằng hắng. Đôi khi, họ giả vờ bận rộn bấm phím máy tính, tổng hợp các số liệu như học sinh tiểu học trong kỳ thi toán, sau đó họ nói: "Trời ơi, tôi thực sự xin lỗi, bà Andis, nhưng ngân sách cho cuộc họp của chúng tôi chỉ là năm triệu rupiah. Bà có thể giảm giá được không?" Hoặc: "Thế này có được không, bà Andis, nếu chúng tôi trả trước ba tháng để hóa đơn của tháng này được kết hợp với ngân sách dành cho các cuộc họp trong hai tháng tới? Sẽ tạm ứng cho bà một ít."

Mẹ luôn kiên nhẫn mỉm cười trong khi giải quyết các yêu cầu của khách hàng. Thậm chí bà còn giữ bình tĩnh đúng mực khi một quan chức chính phủ đến gặp bà, và sau khi hắng giọng, đưa cho bà một biên lai trống: "Xin lỗi, bà Andis, nhưng bà làm ơn không điền vào biên lai, có được không? Chỉ cần chữ ký của bà là đủ.  Được thôi, phải không, thưa bà? Đối với các cuộc họp sắp tới, chắc chắn chúng tôi sẽ đặt hàng tất cả thực phẩm ở chỗ bà."

Khi người đàn ông bước đi, Ruth nhìn qua cửa sổ nhà bếp, lắc đầu và càu nhàu: "Mấy ông viên chức chính phủ đó mà! Điều duy nhất họ muốn là giảm giá."

*

Ruth, Mẹ và tôi đắm mình vào công việc trong nhà bếp, nơi chúng tôi rất yêu thích. Mỗi ngày một thực đơn mới. Cơ bản, ngày nào cũng bột, rau và thịt lấp đầy cuộc sống của chúng tôi. Tuy nhiên, thời gian gần đây, một cái gì đó kỳ lạ đã xảy ra. Tại sao Mẹ lại chảy nước khi cắt hành tím? Mẹ có khóc không? Tại sao Mẹ đập bột nhão mạnh đến nỗi cái bàn rung lên? Mẹ có giận không? Tại sao Mẹ lại khóc? Mẹ giận ai?

Mẹ bước sầm sầm khiến nhà bếp rung lên. Tôi nghĩ cơn giận của Mẹ có thể làm vỡ gạch men nền nhà. Tiếng nồi niêu soong chảo đụng nhau làm tai tôi phát đau.

Công việc cung cấp thực phẩm của Mẹ phát triển mạnh mẽ; nhà bếp của chúng tôi bận rộn hơn bao giờ hết. Tại sao tâm trạng Mẹ lại xấu như vậy? Tiếng soong nồi va đập càng ngày càng to. Cả Ruth và tôi đều cảm nhận có điều gì đó không hay sắp xảy ra.

Dù tình hình nhà bếp căng thẳng nhưng chị Ruth và tôi không lên tiếng. Có quá nhiều việc phải làm: rây bột, rán bơ, nghiền mịn sô-cô-la, chiên gà, nghiền ớt. Trong khi đó, những người đàn ông mặc đồng phục công chức liên tục đến nhà chúng tôi, mang theo hóa đơn trống, yêu cầu giảm giá, đặt hàng, giao thêm biên lai trống, đặt thêm đơn hàng, v.v., không ngớt, như bánh xe guồng nước.

Ruth và tôi có khả năng hoàn thành tất cả các đơn đặt hàng, và có thể vừa làm nhiệm vụ vừa nói nhỏ với nhau. Nhưng bây giờ, vì lý do gì đó, chị đã mất đi sự chủ động, tinh thần và tính tự nhiên.

Ruth, người đã chăm sóc tôi từ khi tôi còn nhỏ, có làn da ngăm đen, vẻ rắn rỏi, đã chọn cách vùi đầu vào chậu bột. Chỉ có bàn tay chị đang bận rộn, xoa bột giữa ngón cái và ngón trỏ để kiểm tra độ mịn của nó. Chất bột trắng mịn rơi tự do qua các ngón tay của chị, trở lại đáy chậu.

Trong nhiều ngày, chúng tôi theo dỏi lối cư xử bất thường của Mẹ. Bà vẫn nhận đơn đặt hàng của các công chức với vẻ mặt trống rỗng thay vì nụ cười thân thiện. Người mẹ xinh đẹp của tôi, thường rất vui vẻ và thông minh trong những cuộc trò chuyện, đã trở thành một sư tử cái gầm gừ, sẵn sàng tấn công.

Khi tôi chào Mẹ đúng chuẩn mực bằng câu: "Mẹ ơi, hôm nay Mẹ khỏe không?" - từ một trong những bài hát yêu thích của tôi - Mẹ nạt tôi: “Hỏi làm gì. Giải quyết mấy đơn đặt hàng đó đi!"

Giọng gắt gỏng của Mẹ làm tôi choáng váng và tôi vội vã rút lui vào góc bếp, khật khờ như một con gián bị xịt thuốc. Đây là lần thứ hai tôi thấy sự thay đổi như vậy ở Mẹ. Lần đầu tiên cách đây nhiều năm khi Mẹ đuổi cha tôi ra khỏi nhà sau khi phát hiện ông đã lấy một người vợ khác. Lúc đó tôi còn nhỏ, mới sáu tuổi và không nhớ rõ sự việc. Điều tôi nhớ là Ruth và tôi đang đợi trong bếp, và chị cố gắng đánh lạc hướng sự chú ý của tôi khỏi những tiếng la lối trong phòng khách bằng cách cho tôi ăn một lọ sôcôla. (Tôi đã khóc, cảm thấy đau đớn, và kể từ đó, tôi đã hứa với bản thân mình sẽ không bao giờ ăn sôcôla nữa trong đời!)

Lần này sự giận dữ của Mẹ rõ ràng có một lý do khác. Và vào ngày thứ tư sau khi nhà bếp trở thành một chiến trường đầy căng thẳng, Ruth cuối cùng cũng mở miệng: "Lần này có vấn đề thực sự", chị bắt đầu thì thầm tin tức về cơn bão tố khiến tôi bị chấn động.

Mẹ là một người phụ nữ xinh đẹp yêu nhà bếp; người đã chế biến nhiều món ăn bằng tình yêu và sự tận tâm; và bây giờ, người băm thịt, tôm và hành như thể cố gắng cắt bỏ quá khứ của mình. Dường như bà đang ở trong một hang động tối tăm và bí ẩn, không phát ra ánh sáng để khỏi tiết lộ những gì được giữ bên trong. Y như bà giữ những công thức nấu ăn ngon nhất cho riêng mình, bà cũng khóa chặt cuộc sống cá nhân của mình.

"Có thật không?" Tôi hỏi khi Ruth kể xong.

Chị không trả lời.

"Ruth nói cho em biết đi. Có thật không?"

Ngày hôm sau tôi hỏi Ruth câu hỏi tương tự, nhưng một lần nữa không nhận được câu trả lời. Khuôn mặt của Ruth tái nhợt như bột mì.

"Có thật không?"

Tôi không từ bỏ câu hỏi. Tôi nhìn chị, mặt tôi tái nhợt như mặt chị.

Trong khung hai cửa sổ nhà bếp, nơi những mảng trời xanh thường xuất hiện, giờ là những đám mây đen cuồn cuộn. Từ góc bếp xuất hiện một con gián, mang theo tin xấu. Bông cải xanh, cà rốt, bắp cải, cà chua và đậu cove bắt đầu có mùi và thối. Những chiếc tủ lạnh kêu ù ù trong cô đơn. Nhà bếp yêu dấu của chúng tôi đã mệt mỏi và nhăn nhó, giống như một cô gái thất tình đã không tắm trong nhiều ngày.

"Có thật không, Ruth?"

Ruth tiếp tục rây bột và tôi cứ lặp đi lặp lại câu hỏi của mình cho đến khi Ruth trông già hơn, đầu chị ấy gần như phủ đầy tóc trắng, như thể chậu bột đã đổ trên đầu.

Tin đồn Mẹ là tình nhân của một quan chức chính phủ cấp cao, nhờ đó, bà đã được trao hợp đồng cho các dịch vụ thực phẩm. Tin đồn này bây giờ lơ lửng trong không khí nhà bếp, biến thành bồ hóng và than, đen và kinh tởm.

Những ngày mẹ khóc trong khi cắt hành tây và những ngày mẹ đập bột với sự tức giận cũng giống như những lúc Mẹ mệt mỏi vì phải mang những bí mật đó một mình. Bà đã kiệt sức vì phải chống lại những câu chuyện về cách làm thế nào để bà có được hợp đồng sau những vụ làm ăn với các quan chức chính phủ. Giống như trùng amip, những tin đồn lan rộng, nhanh hơn ánh sáng, nhân lên. (Nhưng ai mà không mê mẹ tôi? Bà là một người phụ nữ được ban phước với một vẻ đẹp tự nhiên không phai mờ theo tuổi tác; luôn tự chăm sóc thân mình và ăn mặc như Audrey Hepburn – bao giờ bà cũng diện loại váy mà ngôi sao điện ảnh này mặc trong phim Breakfast at Tiffany's.)

Nhà bếp của chúng tôi bước vào một thời kỳ chuyển tiếp. Khi những tin đồn ngày càng gay gắt, bầu không khí thay đổi như dầu trong chảo, sủi bọt và nóng. Vậy mà Ruth vẫn im lặng. Và cuối cùng, tôi đã chịu thua, không hỏi nữa và chọn làm theo Ruth bằng cách đập bột bánh mì hết sức mạnh.

Cuối cùng, khi đã ngừng khóc và ngừng gầm lên như một con sư tử bị thương, Mẹ mời Ruth và tôi đi một chuyến vòng quanh Java. Thật là bất ngờ, một liệu pháp cho cả ba chúng tôi, những người lâu nay đã phải chịu đựng những tin đồn và bực tức trong nhà bếp. 
Ruth vô cùng hạnh phúc, chị hét lên sung sướng trên máy bay khi chị chỉ về phía đường mờ của bờ biển Java: "Đúng như chị đã nói với em, Kalyla, hình dạng của hòn đảo giống như vệt nước tiểu của em khi còn bé!"

Đó là chuyến dã ngoại cuối cùng mà ba chúng tôi đi cùng nhau. Vài tháng sau, Ruth đột ngột qua đời vì một cơn đau tim. Mẹ và tôi hộ tống chị ấy trở về với gia đình ở Ambon. Ruth, người phụ nữ mạnh mẽ đã chăm sóc tôi không mệt mỏi, được chôn không xa bãi cát của bờ biển Ambon, một dãi mềm và trắng như bột mà chị yêu nhiều lắm.

Về phần mình, tôi đã dành nhiều thời gian cố gắng để đoán những bí mật của thứ bồ hóng đen và than bay lơ lửng trên đôi mắt của mẹ tôi. Tôi đã cố gắng tìm cách vào hang bí mật của mẹ. Sau khi Ruth mất, người phụ nữ xinh đẹp là mẹ tôi đã dành nhiều thời gian trò chuyện với những bông hoa mà bà đã trồng hơn là với mọi người.

Vào buổi sáng, trước khi những bông hoa nở hoàn toàn, tôi thường thấy Mẹ vuốt lá của cây thu hải đường và hoa cúc. Từ cửa sổ phòng mình, đôi khi tôi thấy những giọt nước mắt của mẹ tôi rơi trên những chiếc lá. Nước mắt của bà hòa cùng với những giọt sương mai.

Nhà bếp của chúng tôi rơi vào yên tĩnh. Cuối cùng, nó đã chết. Tất cả còn lại ở đó là tôi, mơ mộng bên chiếc bàn gỗ lớn giữa bếp, tung hứng những ký ức, cả cay đắng lẫn ngọt ngào. Bức tường nhà bếp dường như là một màn hình chiếu phim, trên đó xuất hiện "HẾT".

*

Bây giờ tôi cũng là một người cung cấp thực phẩm mà mọi người nói là đẹp như mẹ tôi. Điều khác biệt giữa chúng tôi là tôi dễ nỗi giận và không ngần ngại nhổ vào những biên nhận trống mà một số quan chức cấp thấp cố gắng trao cho tôi hoặc nguyền rủa một trợ lý cấp cao cố gắng dàn xếp ăn chia với cấp trên, và sẽ nổ tung khi một quan chức cố gắng định giá. Tôi không có nụ cười nào dành cho họ, không giống như mẹ tôi đã cười với họ cách đây nhiều năm.

L.Y.F.

*

Dịch từ bài “The Kitchen”, bản tiếng Anh của John H. McGlynn, đăng trên trang Words Without Borders - https://www.wordswithoutborders.org/article/the-kitchen.