SỎI THẬN - Dịch từ trang Harvard Health Publishing

Sỏi thận

Ngày 15 tháng 8 năm 2023

• Được đánh giá bởi Howard E. LeWine, MD , Tổng biên tập Y khoa, Harvard Health Publishing; Thành viên Ban cố vấn biên tập, Harvard Health Publishing

 

Sỏi thận là gì?

Sỏi thận là những chất lắng đọng hóa học bất thường, cứng hình thành bên trong thận. Tình trạng này còn được gọi là sỏi thận hoặc sỏi tiết niệu.

Sỏi thận thường nhỏ như hạt cát và được đào thải ra khỏi cơ thể qua nước tiểu mà không gây khó chịu.

Tuy nhiên, các cặn lắng có thể lớn hơn nhiều — bằng kích thước của một hạt đậu, một viên bi hoặc thậm chí lớn hơn. Một số viên sỏi lớn này quá lớn để có thể đào thải ra khỏi thận.

Một số sỏi thận có thể di chuyển vào niệu quản. Đây là ống hẹp giữa thận và bàng quang. Sỏi có thể bị kẹt trong niệu quản. Sỏi thận bị kẹt có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau. Bao gồm:

• đau đớn tột cùng
• dòng nước tiểu bị chặn
• chảy máu từ thành đường tiết niệu.

Có nhiều loại sỏi khác nhau. Chúng hình thành vì nhiều lý do. Sỏi thận được chia thành bốn nhóm khác nhau, dựa trên thành phần hóa học của chúng:

• Sỏi canxi oxalat — Loại sỏi này chiếm phần lớn trong sỏi thận. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành sỏi canxi oxalat trong thận:
• lượng nước tiểu thấp
• nồng độ canxi cao trong nước tiểu
• nồng độ oxalate cao trong nước tiểu
• lượng citrate trong nước tiểu thấp (citrate có tác dụng ức chế sự hình thành sỏi)
• Các tình trạng bệnh lý làm tăng nguy cơ hình thành sỏi thận canxi oxalat bao gồm:
• hormone tuyến cận giáp dư thừa (cường cận giáp)
• nồng độ axit uric cao trong máu (như ở những người bị bệnh gút)
• bệnh đường ruột
• phẫu thuật cho bệnh béo phì
• vấn đề về thận
• Sỏi Struvite — Sỏi Struvite được tạo thành từ magie và amoniac (một chất thải). Chúng liên quan đến nhiễm trùng đường tiết niệu do một số loại vi khuẩn gây ra. Sỏi Struvite ít phổ biến hơn hiện nay do nhiễm trùng đường tiết niệu đã được nhận biết và điều trị tốt hơn. Sỏi Struvite phổ biến ở phụ nữ hơn nam giới. Chúng thường phát triển ở những người đặt ống thông bàng quang lâu dài.
• Sỏi axit uric — Sỏi axit uric hình thành do nồng độ axit uric trong nước tiểu cao bất thường. Chúng thường xảy ra ở những người bị bệnh gút do sản xuất quá nhiều axit uric. Gút là một rối loạn trong đó axit uric tích tụ trong máu và lắng đọng tại các khớp.
• Sỏi cystine — Loại sỏi hiếm gặp này là loại sỏi thận ít phổ biến nhất. Chúng được cấu tạo từ axit amin cystine. Cystine là một khối cấu tạo của protein. Sỏi cystine là do một khiếm khuyết di truyền.

Các triệu chứng của sỏi thận

Những viên sỏi thận rất nhỏ có thể thoát ra khỏi cơ thể qua nước tiểu mà không gây ra triệu chứng.

Những viên sỏi lớn hơn có thể bị mắc kẹt trong niệu quản hẹp. Điều này có thể gây ra

• đau dữ dội ở lưng hoặc bên hông
• buồn nôn và nôn mửa
• máu trong nước tiểu (nước tiểu có thể có màu hồng, đỏ hoặc nâu).

Vị trí đau có thể dịch chuyển xuống dưới, gần háng hơn. Điều này thường cho thấy sỏi đã di chuyển xuống niệu quản và giờ đã gần bàng quang hơn. Khi sỏi tiến gần đến bàng quang, bạn có thể cảm thấy

• một cảm giác muốn đi tiểu mạnh hơn
• cảm giác nóng rát khi đi tiểu.

Khi sỏi được đào thải ra khỏi cơ thể qua nước tiểu, bạn có thể nhìn thấy sỏi thoát ra ngoài.

Chẩn đoán sỏi thận

Bác sĩ sẽ hỏi bạn về các triệu chứng. Bác sĩ sẽ hỏi về bất kỳ thay đổi nào về màu sắc nước tiểu của bạn. Bác sĩ cũng sẽ muốn biết về tiền sử sỏi thận của gia đình bạn và liệu bạn có từng bị bệnh gút hay không.

Bác sĩ sẽ kiểm tra nước tiểu của bạn để tìm hồng cầu. Bác sĩ có thể yêu cầu chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc siêu âm. Chụp CT có thể cho thấy sỏi thực sự. Siêu âm thường không thể phát hiện sỏi thực sự. Tuy nhiên, siêu âm có thể cho thấy tình trạng sưng thận và/hoặc niệu quản, cho thấy sỏi đang cản trở dòng nước tiểu.

Nếu bạn có thể lấy được sỏi từ nước tiểu, bác sĩ sẽ gửi sỏi đến phòng xét nghiệm để phân tích hóa học. Xét nghiệm máu và nước tiểu có thể được thực hiện để xác định nguyên nhân gây sỏi có thể điều trị được.

Nếu bạn không có triệu chứng nào và phát hiện có sỏi thận nhỏ trong nước tiểu, hãy lọc bỏ sỏi và giữ lại cho bác sĩ. Bác sĩ có thể gửi sỏi đến phòng xét nghiệm y tế để phân tích hóa học.

Thời gian dự kiến ​​của sỏi thận

Khi sỏi thận bị kẹt trong niệu quản, nó có thể vẫn ở đó cho đến khi bác sĩ lấy ra. Hoặc cuối cùng, nó có thể di chuyển xuống dưới và tự đào thải. Có thể mất hàng giờ, hàng ngày hoặc hàng tuần để sỏi được đào thải ra ngoài.

Thông thường, sỏi càng nhỏ thì khả năng tự đào thải càng cao. Sỏi càng lớn thì nguy cơ sỏi bị kẹt lại trong niệu quản càng cao. Sỏi bị kẹt có thể gây cản trở đáng kể dòng chảy của nước tiểu.

Phòng ngừa sỏi thận

Nhìn chung, bạn có thể giúp ngăn ngừa sỏi thận bằng cách uống nhiều nước và tránh mất nước. Điều này làm loãng nước tiểu và giảm nguy cơ các hóa chất kết hợp tạo thành sỏi.

Bạn có thể ngăn ngừa sỏi canxi oxalat bằng cách ăn các sản phẩm từ sữa và các thực phẩm giàu canxi khác. Tuy nhiên, việc bổ sung canxi có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi.

Những người bài tiết quá nhiều oxalate qua nước tiểu nên tránh ăn các thực phẩm giàu oxalate. Những thực phẩm này bao gồm củ cải đường, rau bina, cải cầu vồng và đại hoàng. Trà, cà phê, cola, sô cô la và các loại hạt cũng chứa oxalate, nhưng có thể sử dụng ở mức độ vừa phải. Ăn quá nhiều muối và thịt có thể gây ra nhiều sỏi thận hơn.

Sau khi bác sĩ nhận được kết quả phân tích thành phần hóa học của sỏi thận, bác sĩ có thể đề xuất thuốc hoặc thay đổi chế độ ăn uống của bạn để giúp ngăn ngừa sỏi hình thành trong tương lai.

Một số loại thuốc có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi. Vì vậy, bác sĩ có thể sẽ điều chỉnh thuốc thường dùng của bạn nếu bạn đã từng bị sỏi thận.

Điều trị sỏi thận

Trong nhiều trường hợp, sỏi thận bị kẹt cuối cùng sẽ tự đào thải ra ngoài qua đường tiết niệu, đặc biệt nếu bạn uống nhiều nước. Với sự giám sát của bác sĩ, nhiều khả năng bạn có thể ở nhà. Bạn có thể dùng thuốc giảm đau khi cần thiết cho đến khi sỏi được tống ra ngoài.

Nếu sỏi nằm trong niệu quản, bác sĩ thường kê đơn tamsulosin. Thuốc này là thuốc chẹn alpha giúp giãn niệu quản và có thể giúp sỏi di chuyển dễ dàng hơn.

Trong một số trường hợp, cần phải lấy sỏi ra hoặc đập vỡ sỏi thành những mảnh nhỏ để có thể đào thải dễ dàng hơn. Trường hợp này có thể xảy ra nếu:

• hòn đá quá lớn không thể tự đi qua được
• cơn đau của bạn rất nghiêm trọng
• bạn bị nhiễm trùng
• bạn bị chảy máu đáng kể.

Bác sĩ có một số phương pháp để tiêu hủy sỏi mắc kẹt trong đường tiết niệu:

• Tán sỏi ngoài cơ thể — Sóng xung kích tác động từ bên ngoài sẽ phá vỡ sỏi thận thành các mảnh nhỏ hơn. Các mảnh vỡ này sau đó sẽ được cuốn trôi theo dòng nước tiểu.
• Tán sỏi siêu âm qua da — Một dụng cụ hình ống hẹp được đưa qua một vết rạch nhỏ ở lưng đến thận. Tại đó, sóng siêu âm sẽ phá vỡ sỏi thận. Sau đó, các mảnh sỏi được lấy ra.
• Tán sỏi bằng laser — Tia laser phá vỡ sỏi trong niệu quản. Sau đó, sỏi sẽ tự đào thải ra ngoài.
• Nội soi niệu quản — Một ống nội soi rất nhỏ được đưa vào niệu đạo khi nó đi đến bàng quang. Bác sĩ tìm lỗ niệu quản bị ảnh hưởng và hướng ống nội soi lên niệu quản cho đến khi chạm đến viên sỏi. Sau đó, viên sỏi được tán nhỏ hoặc lấy ra.

Rất hiếm khi cần phải phẫu thuật để loại bỏ sỏi thận.

Sau khi sỏi thận đã được loại bỏ, đôi khi bạn có thể ngăn ngừa sỏi mới hình thành bằng cách dùng thuốc hoặc thay đổi chế độ ăn uống.

Khi nào nên gọi cho chuyên gia

Gọi cho bác sĩ của bạn bất cứ khi nào bạn có

• đau dữ dội ở lưng hoặc hông, có thể kèm theo buồn nôn và nôn
• đi tiểu thường xuyên bất thường hoặc buồn tiểu liên tục
• cảm giác nóng rát và khó chịu khi đi tiểu
• nước tiểu có màu hồng hoặc lẫn máu.

Sỏi thận mắc kẹt có thể dẫn đến nhiễm trùng đường tiết niệu. Hãy gọi cho bác sĩ nếu bạn bị sốt và ớn lạnh, hoặc nếu nước tiểu trở nên đục hoặc có mùi hôi.

Tiên lượng

Tiên lượng khác nhau tùy từng người. Có đến một nửa số người đã từng bị sỏi thận sẽ không bao giờ bị sỏi thận lần thứ hai. Đối với những người bị sỏi thận tái phát, tiên lượng phụ thuộc vào nguyên nhân gây sỏi thận và đáp ứng với các liệu pháp phòng ngừa.

Dịch từ: 

https://www.health.harvard.edu/a_to_z/kidney-stones-a-to-z